Ben jij naar Scream gaan kijken? Aangeschoven voor Top Gun: Maverick of halsstarrig uitgekeken naar Jurassic World: Dominion? Alleen al dit jaar kregen we een hoop zogenaamde ‘legacyfilms’ of ‘legacyquels’ voorgeschoteld: films die het verhaal van een oudere film of franchise verder zetten. Die trend is al even aan de gang, maar nu lijken we toch het kaf van het koren te kunnen scheiden. Welke nostalgie werkt nog?
Let op: Dit artikel bevat spoilers voor de volgende films of franchises: Jurassic World, Top Gun, Blade Runner, Spider-Man, The Matrix, Star Wars, Creed, Halloween.
Het heden van gisteren
Willen of niet, sequels zijn en zullen van alle tijden zijn. Maar de sequelitis van de laatste tientallen jaren én de honger naar nostalgie hebben tot de legacyfilms geleid. Want wat is er beter dan terugkijken naar het verleden? Het verleden naar het heden brengen. Journalist Matt Singer bedacht de term ‘legacyfilm’ namelijk voor films die personages uit oudere films terughalen naar nieuwe films met nieuwe personages. Die zijn meestal op de een of andere manier verbonden met hen, en door hun achtergrond helpen ze het verhaal en de personages vooruit.
Wat is er beter dan terugkijken naar het verleden? Het verleden naar het heden brengen.
Hoewel sequels al tientallen jaren gemaakt worden, is de boom van legacyfilms nog geen tien jaar aan de gang. Logisch ook, want om een legacy te hebben, moet je teruggrijpen naar verhalen die al liefst enkele generaties fans bekoren. (We kunnen Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008) meerekenen als een van de eerste, maar beter niet, zeker?) De eerste film die ik wil aanhalen, past niet helemaal in de definitie. In Mad Max: Fury Road (2015) keert namelijk geen acteur terug (behalve Hugh Keays-Byrne maar hij speelt een andere rol). Meer nog: Tom Hardy speelt een nieuwe versie van Max, het personage van Mel Gibson in de eerdere films. En toch heeft die sequel/reboot ook de reputatie van de dystopische franchise verbeterd, door ijzersterke actie en ditto cast. Over legacy gesproken.
De groten
Jurassic World, ook uit 2015, kunnen we wel als legacyfilm zien. De vierde Jurassic-film bouwt verder op wat de eerste drie iconische klassiekers introduceerden maar met meer genetica en extremere dino’s, waarbij het dan ook misgaat. Claire (Bryce Dallas Howard) is een cynischere versie van John Hammond die tot inkeer komt. Owen een avontuurlijkere, fysiekere versie van wetenschappers Alan Grant en Ian Malcolm. Samen proberen ze de nieuwe ontwikkelingen op te lossen. Dr. Henry Wu en de T-Rex keren terug, maar verder zijn de oudere personages nog niet te zien. Dat spaarden ze voor de sequels, Fallen Kingdom (2018) en Dominion van dit jaar.
Door zo lang te wachten is de dinofranchise eigenlijk een uitzondering. Bijna alle andere legacyfilms betrekken de originele personages van bij het begin of zetten ze centraal in het plot. Star Wars: The Force Awakens (2015) en Creed (2015/2016), vervolg op de Rocky-films, introduceren respectievelijk Rey en Adonis. Nieuwe helden die de hulp zoeken van hun voorgangers en ook nog eens verwant zijn met hen. Beide zijn, net als Jurassic World, trilogieën. Op TFA volgden nog The Last Jedi en The Rise of Skywalker, en de sequel op Creed II is nu in de maak.
Blade Runner 2049 (2017) pakte het wel subtieler aan. De makers kondigden de terugkeer van Harrison Ford als Deckard natuurlijk wel aan, maar zijn rol in het nieuwe verhaal van Denis Villeneuve bleef een geheim tot de film verscheen. Ford duikt ook pas heel laat in de film op, waardoor Ryan Goslings K de focus van de film blijft. Ook Mary Poppins Returns (2018) houdt het sober. Ben Whishaw speelt een oudere versie van Michael Banks, een van de kinderen waar Mary Poppins voor zorgde. Verder zijn er weinig linken met het verleden, want Emily Blunt speelt nu een even jonge versie van Mary als Julie Andrews.
De stroomversnelling
Een jaar later ging Halloween zoals de meeste legacyquelmakers voor de tegenovergestelde werkwijze. De film met dezelfde naam als het origineel draait meteen opnieuw rond Michael Myers en Laurie Strode, maar dan 20 jaar na de laatste film waarin Jamie Lee Curtis meedeed. Laurie staat er nu wel niet helemaal alleen voor, want haar dochter en kleindochter zijn de nieuwe personages van dienst. Vorig jaar volgde Halloween Kills, en dit jaar kunnen we kijken naar Halloween Ends. Maar of dat het einde zal zijn…
Aan het fenomeen van de legacyquels komt wellicht niet snel een einde.
Aan het fenomeen van de legacyquels zelf komt wellicht niet snel een einde. In 2020 verscheen er een nieuwe Bill & Ted en mocht zelfs Borat opnieuw de hort op—alledrie met hun dochters. 2021 ging nog verder en was een piekjaar, met Ghostbusters: Afterlife, Candyman, The Matrix: Resurrections en Spider-Man: No Way Home. (Ook aan de dubbelpunten in titels komt geen einde.) In die eerste en laatste films kwamen de oude personages ondersteuning bieden aan de nieuwe. Maar het zijn vooral opnieuw Trinity en Neo die de Matrix ingaan. Candyman ten slotte bracht oud en nieuw samen in de mythologie van het personage en de omgeving.
Ook Ghostface mocht dit jaar na 11 jaar opnieuw zijn wit masker aantrekken om de jeugd in Woodsboro te terroriseren in Scream. (Opnieuw niet te verwarren met de eerste film). En ook nu konden Sidney, Gale en Dewey niet wegblijven als het spook gevat moet worden. Maar dé legacyfilm van het jaar is ongetwijfeld Top Gun: Maverick. Daarin kruipt Tom Cruise na 36 jaar opnieuw in de huid van Pete ‘Maverick’ Mitchell en moet hij zijn wijsheid doorgeven aan een groep jonge piloten.
Welke legacy?
Een divers aanbod de voorbije jaren, maar wat maakt nu een goede legacyfilm? Het belangrijkste is dat, als je dan toch nostalgie gebruikt onder de vorm van oude, geliefde personages, hun terugkeer dan ook een deftige betekenis heeft, en liefst ook nog hun verhaal diepgang geeft. Want als ik de woorden van Christopher Nolan uit Inception mag lenen:
[…] positive emotion trumps negative emotion every time. We all yearn for reconciliation, for catharsis.
[…] The stronger the issues, the more powerful the catharsis.
Hoe langer iets aansleept, hoe groter evolutie en de loutering.
De eerdere generatie is interessant omdat je hen als maker een evolutie kan laten doormaken, net zoals de acteurs dat ondertussen deden. Een evolutie die bij voorkeur gelinkt is aan wat vooraf kwam. Want hoe langer iets aansleept, hoe groter evolutie en de loutering, natuurlijk. Maar legacyfilms zijn pas echt op hun best als het verhaal ook op een doordachte manier de nieuwe personages uitwerkt zodat je voor hen supportert.
Vaak proberen de makers emotie op te wekken door een deel van de soundtrack te hergebruiken, maar ook hier is platte herhaling niet aan te raden. Herwerk het bekende deuntje, remix het of gebruik het op onverwachte momenten. Als beide generaties op een natuurlijke manier elkaar wat kunnen bijbrengen, zit je helemaal goed. Al zijn er maar een handvol films die de balans houden tussen nostalgie en een goed, op zichzelf staand verhaal.
Het kaf
Want hoe populair ook, de franchises met de grootste fans zijn ook de grootste valkuilen. Dat ondervond vooral Rian Johnson als geen ander, toen zijn The Last Jedi verguisd werd door veel Star Wars-fans. Hij wilde de franchise een richting uitsturen die minder leunde op wat ervoor had gewerkt, maar velen vond dat te ver gaan en niet in de lijn met wat Star Wars was. Nochtans waren er eerder al genoeg gelijkenissen met de originele trilogie. Meer nog, The Force Awakens herhaalt veel verhaalelementen uit A New Hope, en de slechterik is de zoon van Lea en Han. Vernieuwing is niet makkelijk als zovelen willen vasthouden aan het oude. Uiteindelijk zijn deze sequels best goed, maar worden ze toch ook onthouden voor wat ze niet durfden te doen. (Kuch, Finn en Poe.)
Al van bij het begin bleek ook Jurassic World een franchise te worden, en dus was het een kwestie van tijd voordat ook de vroegere cast terugkeerde. In Fallen Kingdom (2018) dook Jeff Goldblum al op, en in Dominion krijgen ook Sam Neill en Laura Dern een rol in het verhaal. Alleen is die poging to legacyquel een van de minst goede voorbeelden. Ellie Satler en Alan Grant krijgen zelfs geen dino tegenover hen, maar genetisch gemanipuleerde sprinkhanen. Hun eigen onderlinge verhaallijn is al jaren duidelijk, maar krijgt te weinig ruimte in het verhaal om veel emotie te vergaren. Ian Malcolm krijgt amper individuele aandacht, en zelfs Claire en Owen zijn hier vooral vehiculen voor de actie. Uiteindelijk voelt deze film meer aan als vinkjes op de checklist van nostalgie dan een geïntegreerd verhaal van vroeger en nu. Dat had meer moeten zijn.
Hoe populair ook, de franchises met de grootste fans zijn ook de grootste valkuilen.
Nog controversiëler dan de vorige was de nieuwste telg in The Matrix-franchise. Resurrections is dan ook niet meteen met de meest zuivere bedoelingen gemaakt. Warner Bros. vroeg de zussen Wachowksi al jaren om een vierde film. Toen ze bleven weigeren, dreigde de studio dan maar om er een te maken zonder hen. Dat wou Lana ook niet, en dus besloot ze de film ook een aanklacht te maken op sequels en reboots. Tegelijkertijd worden ook hier een aantal elementen uit het origineel herhaald, wat dan toch tegenstrijdig is. Alleszins, geen onverdeeld succes bij de fans, die ook qua productie niet de kwaliteit zagen die The Matrix vroeger voorstelde.
Van het koren
Natuurlijk zijn er ook goede legacyfilms gemaakt die het genre voorlopig in ere houden. Blade Runner 2049 kreeg met Denis Villeneuve een regisseur aan boord die het origineel even hoog in het vaandel droeg als zijn visie voor een sequel. De film draait volledig om K en zijn rol in de wereld, die sinds het origineel ook alweer veranderd was. Dat nieuw stukje world-building en het centrale mysterie zijn zo intrigerend en meeslepend dat een mens bijna vergat dat Deckard er ook nog zat aan te komen. Maar dan krijgt zijn personage nog een belangrijk en emotioneel aandeel in het verhaal, een dat ook nog past bij de verhaallijn van K. Villeneuve had de balans gevonden.
Soms zijn legacysequels zelf een kans om de reputatie van het origineel of wat erachter komt te herwaarderen. De eerste Halloween kreeg een aantal sequels die onder andere onthulden dat Michael Myers en Laurie broer en zus waren, en zo ook meteen een deel wegnam van wat Michael eng maakte: zijn schijnbaar willekeurige reden om Laurie te viseren. De nieuwe film retconde die plotwending en wiste alles na de eerste film. Door de lange tijdspanne zagen we wat het trauma met Laurie gedaan had en hoe ze zich had afgesloten. Toen Michael terugkwam, werd duidelijk dat dat haar en haar gezin niet geholpen had. De visie voor de nieuwe Halloween was duidelijk, maar bij de sequel was dat al veel minder, met minder te doen voor Laurie en een hoop nevenpersonages die niet veel bijbrachten. Het is dus aan de derde om iets recht te trekken.
Soms zijn legacysequels zelf een kans om de reputatie van het origineel of wat erachter komt te herwaarderen.
De Creed-films verging het daarbij al iets beter, omdat ze bleven focussen op Adonis en Rocky apart en samen. Adonis kon de dood van zijn vader moeilijk plaatsen en worstelde daardoor met zichzelf. Als hij toch wil boksen, schakelt hij Rocky in om hem te helpen, die na de dood van zijn vrouw ook nog ziek blijkt. Genoeg voor beide mannen om elkaar te helpen los te komen van het verleden en samen naar iets toe te werken. Bovendien werkt dat aspect in een sportfilm als deze heel erg goed. Dankzij regisseur Ryan Coogler is de emotie van het finale gevecht belangrijker dan de actie zelf. Al ziet die er ook schitterend uit. Creed II verliest vanzelfsprekend wat van die magie, maar brengt nieuwe professionele en persoonlijke uitdagingen op Adonis’ pad, door hem tegenover de zoon te zetten van de man die zijn vader doodde.
Spider-Bros
Een gezamenlijk doel en verleden versterkt de individuele emoties van de nieuwe en oude personages in legacyfilms, maar ook de wetenschap dat de nostalgie wellicht eindig is. En dat hadden ze ook in het Marvel Cinematic Universe (MCU) begrepen. Het MCU is als franchise nochtans gebouwd op nostalgie, met terugverwijzingen naar andere films maar vooral naar de originele comics, die vaak tientallen jaren oud zijn. Spider-Man is de enige superheld die (naast Batman) al meerdere verfilmingen kreeg op 20 jaar tijd. Toen het concept van het multiversum de kop opstak bij Marvel Studios, en dan vooral bij de derde Spider-Man-film, wilden de fans maar één ding: alle Spider-Men bij elkaar zien. En zo geschiedde, want in Spider-Man: No Way Home worden acteurs Tobey Maguire en Andrew Garfield naar het filmuniversum van Tom Holland gehaald om de schurken uit hun respectievelijke franchises te verslaan.
Alleen betekenen ze meer een emotionele steun voor de jongste Peter Parker na het verlies van zijn tante May. De andere Peters hadden bijna hetzelfde verlies gekend met hun nonkel Ben, en Garfields Peter was ook zijn vriendin Gwen verloren. Hun verschijning in deze film werkt omdat hun rol in het verhaal iets toevoegt aan de verhaallijnen van hun personages. De catharsis waar ze in hun universa naar op zoek waren.
Zelfs bijna letterlijk, want ze redden de mannen die ze eerder hadden moeten doden of niet konden redden. De Peter van Garfield redt MJ bovendien van nagenoeg dezelfde dood die Gwen stierf. De Amazing Spider-Man-franchise eindigde abrupt na de tweede film, en met No Way Home krijgt Andrew Garfield een veel mooier afscheid. Het was ondertussen ook al 20 jaar geleden dat Maguire nog de spinnenheld speelde. Dat op zich gaf het personage een andere dimensie waar veel fans van toen zich nu ook in herkennen.
De onverwachte topper
Dat geldt ook voor de meest recente én voor mijn part ook een van de beste legacyfilms tot nu toe. Het onverhoopte succes van Top Gun: Maverick — 1,2 miljard dollar aan de box office tot nu toe — wordt maar deels verklaard door de liefde voor het origineel. Ook toen al was de vliegactie spectaculair, maar de film was zeker een product van zijn tijd. Vol machismo en best wat seksisme, zelfs al was de belangrijkste vrouw in de film de meerdere van de piloten. Top Gun: Maverick doet het gewoon op alle vlakken beter, zonder het origineel aan de kant te schuiven.
Top Gun: Maverick doet het gewoon op alle vlakken beter, zonder het origineel aan de kant te schuiven.
Meer nog, Pete ‘Maverick’ Mitchell draagt de dood van zijn beste vriend Goose nog altijd mee. Hij is ook geen leraar meer zoals op het einde van Top Gun, maar soldaat en nu testpiloot. Nog altijd op z’n eentje. Wanneer hij voor een vage (maar niet-subtiel politieke) missie nu wel instructeur moet zijn, stuit hij op zijn angsten, in de vorm van Bradley ‘Rooster’ Bradshaw, de zoon van Goose. Hij is deel van de nieuwe jonge groep piloten, die nu tegenover Maverick staan en waar hij een team van moet maken. Gelukkig zijn de jonge piloten ook personages waarvoor je wil supporteren, zeker wanneer de maskers langzaam afvallen.
Zo hergebruikt de film ook een van de meest iconische scènes. De volleybalwedstrijd ging van een gratuite-blote-tieten-moment (voor wie de referentie niet snapt) naar een teambuildingsoefening (en een gratuite-blote-tieten-moment, waarvoor dank). Die samenhorigheid maakt het spectaculaire laatste deel nog intenser, zeker wanneer ook de band tussen Maverick en Rooster cruciaal blijkt.
Maverick moet in deze film met een aantal dingen tegelijkertijd afrekenen. Zijn carrière is bijna einde verhaal. Door de keuzes die hij maakte, verbrokkelde de relatie met de zoon van zijn overleden beste vriend. Penny, de vrouw waar hij opnieuw een oogje op heeft, zet hem vrijwel meteen op zijn plaats. Maar ze haalt ook het zachtere in hem naar boven. Zo krijg je een macho waar al wat lagen van gesleten zijn.
Deze film is niet enkel een stuntfestijn, maar bijna een manifest voor mannelijke kwetsbaarheid.
Dat blijkt zeker uit de verrassende en even emotionele evolutie tussen Maverick en Iceman, zijn vroegere rivaal. Die is zijn toeverlaat en belangrijkste supporter geworden. Dat werkt dankzij hun gezamenlijke verleden en de tientallen jaren die intussen voorbij gingen. Maar het werkt ook op een metaniveau. Ten tijde van Top Gun hielden de acteurs namelijk afstand om zich in te leven, maar de jaren daarna werden het vrienden. Acteur Val Kilmer kreeg een aantal jaar geleden keelkanker, en kan vandaag niet meer praten. Toch wou Tom Cruise Maverick niet maken zonder hem, en dus hebben de scenaristen Kilmers ziekte verwerkt in de film. Hun scène is dan ook een van de hoogtepunten van de film.
Dat Tom Cruise, de laatste der actiesterren van weleer, van deze film niet enkel een stuntfestijn heeft gemaakt, maar bijna een manifest voor mannelijke kwetsbaarheid, zeker bij oudere generaties en “stoerdere” beroepsgroepen? Dat is een legacy om best trots op te zijn. En een blauwdruk voor andere filmmakers om niet zomaar voor het gemak en de gimmick te gaan, maar het publiek er ook iets voor in de plaats te geven.
Top Gun: Maverick is nog altijd te zien in de bioscoop.
