Blijf op de hoogte
Geekster nieuwsbrief

Inschrijven

In de greep van de klok: hoe Christopher Nolan omgaat met tijd

What is time? Het is een vraag die we ons de voorbije maanden allemaal hebben gesteld, toen ons leven voor een groot deel tot stilstand was gekomen. Voor sommigen kroop de tijd traag voorbij, anderen waren blij met een rustiger tempo in de maatschappij. Maar tijd is ook een van de belangrijkste concepten in de films van regisseur Christopher Nolan. Nu we zijn nieuwste film Tenet (eindelijk) bijna kunnen bekijken in de bioscoop, nemen we het oeuvre van de Brit onder de loep om te kijken hoe hij de tijd gebruikt en wat hij ermee wil zeggen. Misschien krijgen we zo al een indicatie hoe Tenet in dat plaatje past.

It’s Nolan time

Christopher Nolan staat bekend om zogenaamde “cerebrale blockbusters”. Films waarbij je wat moeite moet doen om helemaal mee te zijn. Ik heb mijn moeder nooit vergeven dat ze me Inception na een kwartier deed stopzetten omdat het “te ingewikkeld” was. Die kritiek komt er waarschijnlijk deels omdat Nolan de gewoonte heeft om de vierde dimensie te manipuleren, een van de meest standvastige concepten uit het universum: tijd.

Tijd beheerst elk aspect van ons leven, maar kleurt ook onze ervaringen.

Tijd beheerst elk aspect van ons leven. Zowel op microvlak, als je weer eens moet sprinten voor je trein of bus, maar ook op macrovlak, wanneer je een bepaalde leeftijd bereikt en de druk van de maatschappelijke verwachtingen daarrond op je schouders voelt. Die menselijke afhankelijkheid van de tijd vertaalt Nolan naar film door zijn personages te laten vechten tegen de tijd. Soms letterlijk, soms figuurlijk. Spelen met tijdlijnen en het verloop van de tijd vinden we in bijna al zijn films terug.

Maar tijd kleurt ook onze ervaringen. Gebeurtenissen worden herinneringen, positief of negatief omgevormd door onze verdere levensloop. Verwezenlijkingen, of het gebrek daaraan, worden een nalatenschap waar anderen mee om moeten gaan, na verloop van tijd.

Die interactie tussen tijd, herinnering en nalatenschap is in elke Nolanfilm anders, en leert ons wellicht iets over de regisseur zelf.

Ook al is Nolans debuutfilm The Following amper langer dan 60 minuten, is het de enige film in zijn repertoire die ik nog niet gezien heb. Maar door het gebruik van zwart-wit, een niet-lineaire vertelstructuur en een hoofdpersonage genaamd Cobb, was deze film over een inbreker duidelijk een plattegrond en doos van ideeën die hij later meer zou uitwerken.

How can I heal if I can’t feel time? [Memento]

© Summit Entertainment

Bij de woorden ‘Christopher Nolan’ en ‘tijd’ zullen velen spontaan denken aan zijn doorbraak, Memento. Het verhaal van Leonard, die lijdt aan een geheugenstoornis en geen nieuwe herinneringen aanmaakt maar toch de moordenaar van zijn vrouw wil vinden, is wellicht zijn meest complexe. Om de paar jaar bekijk ik de film, deels omdat ik telkens vergeet hoe alle puzzelstukken nu weer in elkaar vallen. De film als geheel ontglipt me na verloop van tijd, hoe erg ik er ook in zit tijdens het kijken. En laat dat nu net zijn waar het hoofdpersonage mee worstelt.

Nolan maakt ons even gedesoriënteerd als Leonard is tijdens zijn zoektocht. Hij presenteert twee tijdlijnen, één die vooruit loopt en één achteruit. Leonard verwerft zelf informatie, maar er worden hem ook dingen verteld. Dat alles moet hij – en ook het publiek – met elkaar zien te verbinden.

In Memento sluit Leonard zichzelf op in een tijdslus, waarin hij de dood van zijn vrouw nooit kan verwerken.

Door zijn aandoening verliest hij elke dag een heel stuk van zijn leven. Elke vooruitgang die hij boekt, moet hij tastbaar maken met tattoo’s of notities. Hij verliest niet alleen tijd, maar ook een stuk van zichzelf en zijn persoonlijkheid. Hij zegt het zelf: “How can I heal if I can’t feel time?” Onze herinneringen vormen mee onze persoonlijkheid. Hoe kan je groeien als persoon als je vastzit in één moment of deel van je leven?

Herinneringen vormen ook mee onze realiteit. Alle informatie die je in je leven verzameld hebt, geven ons een bepaalde kijk op de wereld. Omdat Leonard die niet heeft, maakt hij zijn eigen realiteit. Een realiteit waarin niet hij maar een onbekende moordenaar verantwoordelijk is voor de dood van zijn vrouw. Hij sluit zichzelf op in een tijdslus, waarin hij de gebeurtenissen nooit kan verwerken.

Why do we fall, sir? So that we can learn to pick ourselves up. [Batman-trilogie]

© Warner Bros.

In Nolans Batmantrilogie geen tijdspielerei, maar de tijd speelt ook een belangrijke rol in het leven van Bruce Wayne. De man verloor het grootste deel van zijn kindertijd toen zijn ouders *checks notes* …doodgeschoten werden, en was wanhopig op zoek naar een doel in het leven, naast de rijke miljardair uithangen. En ja, er worden tijdssprongen gedaan doorheen de trilogie – eentje wanneer Bruce traint bij de League of Shadows, en een nadat Batman de schuld van de dood van Harvey Dent op zich neemt. Maar het idee dat Nolans Batmantrilogie écht voortdrijft is dat van nalatenschap. Wat doet tijd met een reputatie? Hoe word je herinnerd?

But I know the rage that drives you. That impossible anger strangling the grief, until the memory of your loved one is just… poison in your veins. And one day, you catch yourself wishing the person you loved had never existed so you’d be spared your pain.

Henri Ducard

Het idee dat Nolans Batmantrilogie écht voortdrijft is dat van nalatenschap. Wat doet tijd met een reputatie? Hoe word je herinnerd?

Na de dood van Thomas en Martha Wayne – en hun filantropisch werk – neemt de misdaad Gotham over. De torenhoge reputatie en het aanzien dat zijn vader genoot, is moeilijk te evenaren voor Bruce, zelfs jaren later. Met de tijd is het symbool van de Waynes enkel sterker geworden. Een legende. Een beeld dat de realiteit overstemt. De Waynes waren namelijk geen heiligen, net zomin als Bruce dat is, want ze plukten nog steeds de vruchten van kapitalisme. Daarnaast kan hij de oneerlijke omstandigheden van hun dood nog steeds niet aanvaarden, en dat weerhoudt er hem van om iets meer te doen met zijn leven.

If you make yourself more than just a man. If you devote yourself to an ideal. You’ll become something else entirely. Batman/Bruce Wayne: Which is? Henri Ducard: A legend, Mr. Wayne. A legend.

Henri Ducard

Om die pijn en bagage los te laten, zal Bruce moeten veranderen. En ironisch genoeg is die status van legende ook net waar hij naar zal streven, aangespoord door Ra’s Al Ghul zelf. Batman wordt de beschermer van Gotham.

Maar met de komst van de Joker in The Dark Knight, een symbool voor anarchie, heeft de stad meer nodig. Het is makkelijker om te geloven in een persoon waarin je je kan herkennen dan in een symbool, zeker wanneer je wereld bedreigd wordt. Harvey Dent wordt het nieuwe lichtende voorbeeld voor Gotham. Maar de Joker begrijpt goed dat één man ook sneller neer te halen is dan een symbool. Dent haalt het zelf aan in wellicht een van de meest nazinderende uitspraken in de film:

You either die a hero, or live long enough to see yourself become the villain.

Harvey Dent

En dus neemt Bruce opnieuw de rol van beschermer van Gotham op door Dents daden op zich te nemen. Hij stuurt Batman als symbool de vernieling in en redt dat van Harvey Dent. In The Dark Knight Rises heeft hij nog steeds niet met die keuze – en het verlies van Rachel – leren te leven. Haar herinnering en die van Harvey Dent zijn, net zoals Ducard voorspeld had, een gif geworden dat hem opnieuw van evolutie weerhoudt.

Bruce geeft de reputatie van de Wayne-naam op om Gotham de herinnering van Batman te laten. En om hen een nieuw symbool te geven. Een legende die iedereen zou kunnen zijn. Een nalatenschap zonder einde.

En opnieuw is het een symbool dat hem in actie doet schieten. Jim Gordon, een symbool van gezag, maar ook van goedheid, van hulp toen hij het (als kleine jongen) het meeste nodig had. Wanneer Bane Gotham bedreigt met een kernramp en Bruce weerloos naar de verlaten gevangenis stuurt zonder uitweg, flakkert zijn angst om Gotham in rook op te zien gaan weer op. Alles waar hij én Gordon voor gewerkt hadden. Wanneer hij nu opnieuw voor een keuze op leven en dood staat, kiest hij niet enkel meer voor Gotham, maar ook voor zichzelf. Net zoals Selina Kyle, een symbool voor de moderne Robin Hood-mentaliteit, hem aanmaande. Hij was Gotham niets meer verschuldigd:

Catwoman: You’ve given them everything.
Batman: Not everything. Not yet.

De kernbom ontploft met de held nog in het vliegtuig. Of dat denkt iedereen toch. Batman is als held gestorven.

Bruce laat Batman, Gotham en zijn verleden (uit)eindelijk achter zich. Maar die status heeft ook gevolgen. In zijn drang om meer te betekenen voor Gotham dan een geldschieter, heeft hij al die jaren Bruce Wayne achterwege gelaten. Wij weten wat hij allemaal gedaan heeft als Batman, en zijn naasten ook, maar de mensen van Gotham niet. Voor hen blijft Bruce een verheven rijkeluiszoon. Nu heeft hij hen al gegeven. Hij offert de reputatie van de Wayne-naam op om Gotham de herinnering van Batman te laten. En om hen een nieuw symbool te geven. Een legende die iedereen zou kunnen zijn. Een nalatenschap zonder einde.

Are you watching closely? [The Prestige]

© Warner Bros.

The Prestige is Christopher Nolans eerste – en voorlopig enige – boekverfilming. De ideeën die de film beïnvloeden komen dus helemaal niet van hem, terwijl hij wel nog elementen van de DC-comics kon kiezen die het beste bij zijn Batman-films zouden passen. Maar ook dit nog steeds ondergewaardeerde drama past perfect in zijn oeuvre en bouwt voort op de thema’s die hij eerder al aanhaalde.

In The Prestige verscheurt een tragische dood van een collega en geliefde de vriendschap tussen twee goochelaars, Borden (Christian Bale) en Angier (Hugh Jackman). Dat leidt tot een levenslange rivaliteit waarbij de mannen zichzelf totaal verliezen. Ze proberen elkaar te overtreffen in hun trucs, tot het een obsessie wordt.

Net zoals de personages moet ook het publiek op hun geheugen vertrouwen om het plot van The Prestige te doorgronden.

Doorheen de film schrijven beide mannen hun ervaringen op, in de hoop om later het geheim van de anders succes te ontdekken. Het verstrijken van de tijd doet hen terugvallen op hun herinneringen, en die van elkaar. Maar kunnen ze vertrouwen wat ze zien? Hun obsessie, en de haat en spijt die daarmee gepaard gaat, kleurt hun kijk op de realiteit en op de acties van hun rivaal. Ze kunnen hun wrok niet loslaten.

Net zoals de personages moet ook het publiek op hun geheugen vertrouwen om het plot van The Prestige te doorgronden. Nolan geeft ons wel tips, en maakt ons van in het begin duidelijk waarop we moeten letten. Maar uiteindelijk komen we erachter dat we niet alles wisten, of dat onze herinneringen verkeerd zijn. Net als die van Borden en Angier.

Every great magic trick consists of three parts or acts. The first part is called ‘The Pledge’. The magician shows you something ordinary: a deck of cards, a bird or a man. He shows you this object. Perhaps he asks you to inspect it to see if it is indeed real, unaltered, normal. But of course… it probably isn’t. The second act is called “The Turn”. The magician takes the ordinary something and makes it do something extraordinary. Now you’re looking for the secret… but you won’t find it, because of course you’re not really looking. You don’t really want to know. You want to be fooled. But you wouldn’t clap yet. Because making something disappear isn’t enough; you have to bring it back. That’s why every magic trick has a third act, the hardest part, the part we call ‘The Prestige’.

Cutter

Do you want to take a leap of faith? [Inception]

© Warner Bros.

Een leap of faith, of suspension of disbelief, brengt ons bij Inception, de film die Nolan definitief op de kaart zette als innovatieve filmmaker. De film is dit jaar 10 jaar oud en wordt nog altijd ontleed en besproken. Het is wellicht zijn meest ambitieuze project tot nu toe, zowel wat de productie, het scenario als de ideeën erachter betreft. En zelfs na zo lang geloven we nog altijd niet dat monteur Lee Smith zelfs geen Oscarnominatie kreeg voor zijn werk.

Dromen zijn best een belangrijk deel van ons leven. Het brein verwerkt onze herinneringen via dromen. Ze zijn een omvorming of weerspiegeling van onze realiteit.

Tijd speelt een cruciale rol in Inception, zowel in de letterlijke als figuurlijke zin. Het team van Dom Cobb (Leonardo DiCaprio) gebruikt dromen om een idee in te planten bij de concurrent van de ondernemer die hen inhuurde. Zo gaan ze drie niveaus diep (een droom in een droom in een droom) om het idee authentiek te laten lijken en vaster in het bewustzijn te laten hechten.

In dromen verloopt de tijd anders. Hoe dieper de droom, hoe meer tijd je erin hebt. Zo heeft het team een week, zes maanden en 10 jaar door te brengen op een niveau als ze niet slagen. Ariadne (Ellen Page) vraagt zich luidop af wie zo lang in een droom wil vastzitten. “Dat hangt van de droom af.” Zij hebben die luxe echter niet, want ze worden al snel achterna gezeten door de mentale beveiliging van doelwit Fischer (Cillian Murphy).

Dromen zijn best een belangrijk deel van ons leven. Het brein verwerkt onze herinneringen via dromen. Ze zijn een omvorming of weerspiegeling van onze realiteit. Maar in de wereld van Inception kan je na een lange tijd artificieel dromen niet meer natuurlijk dromen, enkel dankzij chemische hulpmiddelen.

Elk droomniveau staat verder van de realiteit af. Het eerste niveau heeft veel effect op het niveau eronder, bijvoorbeeld de zwaartekrachtveranderingen door Yusufs chaotische achtervolgingsrijstijl. Maar hoe dieper je gaat, hoe meer je de voeling met de realiteit kan verliezen. En dat risico loopt Dom Cobb.

Cobb: Well, dreams, they feel real while we’re in them right? Its only when we wake up then we realize that something was actually strange.

Hij kan al jaren niet meer dromen, en al snel wordt duidelijk dat hij geplaagd wordt door herinneringen aan zijn overleden vrouw Mal (Marion Cotillard). In zijn artificiële dromen heeft hij herinneringen aan haar opgeslagen, terwijl hij Ariadne had verboden om ooit herinneringen te gebruiken. Maar hij kan het niet laten om terug te denken aan zijn fouten, zoals het moment waarop Cobb zijn kinderen zonder afscheid verliet. Hij heeft Mal opgesloten in een gevangenis van herinneringen, maar ook zichzelf. Hij kan niet verder gaan met zijn leven, en zij saboteert hem op elke mogelijke manier.

Cobb heeft Mal opgesloten in een gevangenis van herinneringen, maar ook zichzelf. Hij kan niet verder gaan met zijn leven, en zij saboteert hem op elke mogelijke manier.

Cobb en Mal waren tijdens hun huwelijk namelijk verslaafd geraakt aan dromen, en voor Mal was het haar nieuwe realiteit geworden. Toen Cobb het welletjes vond, weigerde zij te ontwaken. Daarom plantte hij het idee bij haar in dat uiteindelijk tot haar zelfmoord en zijn pariastatus zou leiden: dat haar wereld niet echt was. Dat idee rijpte met de tijd en vervormde haar realiteit ook toen ze uit de droom weerkeerde.

Mals evolutie toont dat dingen die we onszelf wijsmaken een eigen leven kunnen leiden en je herinneringen kunnen aantasten. Cobbs schuldgevoel is een even vernietigende emotie, die erger wordt met de tijd als je het geen plaats probeert te geven. Zo is limbo, waar je terechtkomt als je doodgaat in de droom, veeleer een metafoor voor iemand die te veel of te lang in een droom of het verleden blijft hangen. Iemand die de tijd probeert te ontlopen en niet verder gaat. Of om het met een Harry Potter-quote te zeggen: “It does not do to dwell on dreams and forget to live.”

Robert Fischer Jr: I know, Dad. I know you were disappointed I couldn’t be you.
Maurice Fischer: No, no, no… I was disappointed… that you tried.

Ook onze goede vriend nalatenschap is belangrijk in de film. Opdrachtgever Saito (Ken Watanabe) wil immers dat zijn concurrent Fischer zijn bedrijf opsplitst en zijn erfenis misschien vergooit. En voor een zoon die constant geconfronteerd wordt met het succes van zijn vader (gaat er een belletje rinkelen?) en zijn schijnbaar onbestaande interesse in hem, lukt dat enkel door hem te laten geloven dat zijn vader probeerde om hem zijn eigen pad te laten bewandelen. Om het verleden van zich af te schudden. Een les die Cobb ook moest leren. (Dit is de reden waarom onder andere Bilge Ebiri van Vulture denkt dat Cobb zelf inceptie heeft ondergaan.)

I miss you more than I can bear, but we had our time together, and I have to let you go. I have to let you go.

Cobb

Cobb wil terug naar zijn kinderen, zodat zij opnieuw een normaal leven kunnen leiden. Uiteindelijk moet hij daarvoor het verleden en Mal loslaten, zijn fouten aanvaarden en doorgaan. Hij put vergeving uit het feit dat ze wel degelijk samen oud geworden zijn, in hun dromen. Hij haalt Saito uit limbo en gaat naar huis. En hij ziet zijn kinderen weer. Is het in een droom of niet? We zullen het wellicht nooit weten, maar eigenlijk maakt het niet uit. Omdat het Cobb ook niks meer kan schelen. Hij is gelukkig in zijn realiteit.

Mal: I’ll tell you a riddle. You’re waiting for a train, a train that will take you far away. You know where you hope this train will take you, but you don’t know for sure. But it doesn’t matter. How can it not matter to you where that train will take you?
Cobb: Because you’ll be together.

This is no time for caution! [Interstellar]

© Warner Bros.

Dom Cobb wil zijn kinderen een toekomst geven met hem erin, maar Joseph Cooper (Matthew McConaughey) hoopt dat er überhaupt een toekomst is om hen te geven. In Interstellar zien we waar klimaatverandering ons kan doen belanden, namelijk op een dorre Aarde waar gewassen langzaam uitsterven. Moderne technologie is al lang vergaan, want de zoektocht naar voldoende voedsel werd belangrijker. De maatschappij is al zo ver heen dat ze ijdele hoop willen onderdrukken, en beweren dat de Apollo-missies niets meer dan propaganda waren. Het collectief geheugen wordt omgevormd en vergeten. (Of hoe ver fake news kan gaan.)

Cooper: We used to look up at the sky and wonder at our place in the stars, now we just look down and worry about our place in the dirt.

Door “mysterieuze omstandigheden” komt Cooper terecht bij de zogezegd onbestaande NASA. Hij wordt als piloot gerekruteerd om een nieuwe planeet te zoeken voor de mens, samen met wetenschapper Amelia Brand (Anne Hathaway), onder theoretische leiding van haar vader (Michael Caine). Daarvoor moet Cooper natuurlijk zijn kinderen verlaten, en door de onbekende variabelen in de ruimtereis is het niet zeker dat hij ze ooit nog terugziet.

We kunnen niet ingrijpen in het verleden of de toekomst. We kunnen enkel mentaal tijdreizen om ons op te trekken aan herinneringen of toekomstbeelden.

Interstellar is Nolans meest wetenschappelijke film. Het grootste deel van het ruimtereizen en alles wat daarmee gepaard gaat, is onderbouwd door fysicus en Nobelprijswinnaar Kip Thorne. Het belangrijkste concept in de film is Einsteins relativiteitstheorie, die het letterlijke verloop van tijd aantast. Een korte versie: kom je in de buurt van een bepaald ruimtelijk fenomeen zoals een zwart gat, dan zal de tijd trager lopen dan voor iemand die verder verwijderd is van dat fenomeen. In onze wereld bestaat dat effect ook, maar dan gaat het om (milli)seconden, bijvoorbeeld voor astronauten die lang in het ISS verblijven of als je de top van een hoge berg beklimt.

Time is relative, okay? It can stretch and it can squeeze, but… it can’t run backwards. Just can’t. The only thing that can move across dimensions, like time, is gravity.

Brand

Tijdreizen zoals we het vaak zien in de popcultuur bestaat niet. We kunnen niet ingrijpen in het verleden of de toekomst. We kunnen enkel mentaal tijdreizen om ons op te trekken aan herinneringen of toekomstbeelden, want elk moment moeten we doorstaan. In Interstellar dwingt een gigantisch zwart gat de personages tot verschrikkelijke keuzes. Hun plan om meerdere mogelijk leefbare planeten te bezoeken gaat niet door, en door mechanische problemen zijn er bij hun terugkeer naar de ruimtebasis 23 jaar verstreken, zowel bij hun medewetenschapper Romilly als op aarde.

[after Cooper and Brand return to the Endurance 23 years later]
Brand: Why didn’t you sleep?
Romilly: Oh, I had a couple of stretches. I stopped believing you were coming back. Something seemed wrong about dreaming my life away.

Romilly kon de hyperslaaptechnologie gebruiken, maar koos ervoor om dat niet te doen, met een boodschap die mooi teruggrijpt naar Inception:

Coopers kinderen zijn intussen volwassen geworden, en die ontdekking is bijna niet te bevatten. Hij wilde hen en hun toekomst redden, zodat dat zijn nalatenschap kon worden. Cooper heeft zichzelf uit hun leven gewist om het beter te kunnen maken. Hij offerde verdere herinneringen met hen op, maar is nu een schim geworden die hen, en dan vooral zijn dochter, achtervolgt. Cooper wilde meer betekenen voor zijn dochter Murph (Jessica Chastain) dan wat hij kon in zijn rol als vader:

Murph kon echter niet verder, zo erg was ze opgeslorpt in het vermeende verraad van haar vader. Daarom is de scène waarin Cooper 23 jaar aan videoberichten krijgt zo pakkend. We zijn allemaal bang, zeker nu, om momenten in het leven van onze dierbaren te missen. We willen allemaal een dierbare plaats in iemands herinneringen.

Parents are the ghosts of their children’s future. I can’t be your ghost anymore, Murph.

Cooper

Drs. Brand en Mann falen waar Bruce Wayne wel in slaagde: zichzelf en zijn geliefden overstijgen om een symbool te zijn en onbekenden te redden.

Hetzelfde geldt voor de oude Dr. Brand. Als blijkt dat de mensheid nooit gered kon worden en hij dat verzwegen had, vervaagt ook voor velen zijn herinnering als pionier. Dr. Mann (Matt Damon), de astronaut op nog een andere mogelijke planeet, vond hem net moedig omdat hij dat geheim alleen wou dragen en wanhoop wou voorkomen.

Mann en Brand zijn in die zin echter gelijken: ook hij loog over de leefbaarheid van zijn planeet. Aanvankelijk was hij bereid om zijn toekomst op te geven en een symbool te worden voor de overlevingsdrang van de mens, tot die drang zich tegen hem keerde en de realiteit tot hem doordrong dat hij alleen was en zo ook zou sterven.

Pray you never learn just how good it can be to see another face…

Dr. Mann

Beide mannen falen waar Bruce Wayne wel in slaagde: zichzelf en zijn geliefden overstijgen om een symbool te zijn en onbekenden te redden. Enkel wanneer Cooper aanvaardt dat hij zijn kinderen wellicht niet meer zal zien, lukt het hem ook. Hij offert zichzelf op zodat Brand kan doorgaan. Uiteindelijk kan ook Murph de beslissing van haar vader aanvaarden, en dat bevrijdt haar om Brands werk af te maken.

Love is the one thing we’re capable of perceiving that transcends time and space.

Brand

Wanneer vader en dochter elkaar opnieuw zien (zij nu ouder dan hij), maant ze hem aan om verder te gaan en niet te blijven hangen bij haar en wat had kunnen zijn. Zo blijkt Brands nogal filosofische (en ja, lichtjes van de pot gerukte) bewering toch waarheid te zijn. Murph en Coops liefde voor elkaar heeft hen bij hun doel gebracht.

Seeing home doesn’t help us get there. [Dunkirk]

© Warner Bros.

In Dunkirk, Nolans verfilming van de Slag bij Duinkerke, gebruikt hij de tijd om het publiek in de schoenen van de geallieerde soldaten te laten lopen. Hun verhaal wordt verteld op drie locaties: ter land (het strand), ter zee (reddingsbootjes die vanuit Groot-Brittannië het Kanaal overstaken) en in de lucht (twee Spitfires).

Pas na een tijdje heb je door dat het om dezelfde gebeurtenissen gaat, maar in een verschillende tijdspanne. Een groep soldaten (onder wie de jongens gespeeld door Fionn Whitehead en Harry Styles en een anonieme Cillian Murphy) wacht op het strand en de pier om een boot naar huis te nemen, maar ze worden onder vuur genomen door de Duitsers, die de legerboten doen zinken. Er gaat een oproep uit voor burgerboten, die de oversteek maken (onder wie de boot van Mark Rylance). Twee piloten (Tom Hardy’s Farrier en Jack Lowdens Collins) proberen hen veilig hun taak te laten uitvoeren.

De verschillende tijdsverlopen en doorbroken chronologie kunnen zeker in het begin behoorlijk desoriënterend zijn, en dat is ook net de bedoeling.

De verschillende tijdsverlopen en doorbroken chronologie kunnen zeker in het begin behoorlijk desoriënterend zijn, en dat is volgens mij ook net de bedoeling. De oorlog was voor de soldaten een ervaring die heel hun leven op zijn kop zette. Bij Duinkerke werden ze ingesloten door de Duitsers en konden ze niet verder met hun opdracht. Voor de soldaten die moesten wachten op hun redding onder constant gevaar zal de tijd tergend traag voorbij gegaan zijn, terwijl de adrenaline van een vliegtuiggevecht alles sneller deed verlopen.

In de climax van de film verandert de chronologie echter. Alle perspectieven komen samen wanneer Farrier met zijn laatste brandstof het laatste vijandige vliegtuig neerhaalt. Iedereen is er getuige van en viert deze kleine overwinning.

Daarna is het moment gebroken. De evacuatie is volbracht en het verloop verandert weer. Farrier wordt minuten later gevangen genomen, de vaarders en Collins komen uren later weer aan land en de jonge soldaten komen met de trein aan in Engeland.

De evacuatie bij Duinkerke was strategisch gezien een mislukking, maar werd achteraf gezien als een staaltje solidariteit en samenwerking van landgenoten. Een collectieve herinnering die een nieuwe betekenis kreeg.

De evacuatie bij Duinkerke was strategisch gezien een mislukking, maar werd achteraf gezien als een staaltje solidariteit en samenwerking van landgenoten. Een collectieve herinnering die een nieuwe betekenis kreeg. In tegenstelling tot in Interstellar nemen mensen het hier wel op voor elkaar, velen zonder aarzelen. Duizenden burgers gingen op eigen risico naar vijandelijk gebied, en soldaten offeren zich voor elkaar op. Zij hadden het in zich om even veel empathie te tonen voor vreemden als voor hun dierbaren.

Misschien ligt daarbij ook het verschil voor mensen die de emotie niet voelden bij Dunkirk. En dat is geen verwijt naar hen, want zoals Interstellar bewijst, overkomt het de besten onder ons. Niemand is perfect; er is altijd ruimte voor verbetering. De Slag bij Duinkerke is het bewijs dat we onszelf kunnen overstijgen, en dat gewoon (over)leven soms al meer dan genoeg is.

Blind Man: Well done, lads. Well done.
Alex: All we did is survive.
Blind Man: That’s enough.

What happened here? Hasn’t happened yet. [Tenet]

© Warner Bros.

Wat mogen we nu verwachten van Tenet? Toen de eerste, uiterst vage trailers en synopsis verschenen, dachten sommigen dat dit misschien stiekem een sequel op Inception zou zijn. Ondertussen lijkt die theorie van de baan, want het gaat hier niet om dromen of relativiteit maar inversie. Een moment dat zich achterstevoren afspeelt. Dat grondbeginsel (tenet) ligt aan de basis van een organisatie die “iets ergers” dan WOIII wil voorkomen.

Als Nolan verder gaat op thema’s zoals symbolen, nalatenschap, en herinneringen, kan inversie staan voor loutering, verlossing, fouten die je deels nog goed kan maken.

Net zoals bij Interstellar en zelfs Inception is Tenet ook gebaseerd op een wetenschappelijk concept uit de fysica: entropie, een maat van wanorde in een thermodynamisch systeem. “Het is geen tijdreisfilm,” zegt Nolan zelf. “Het behandelt de verschillende manieren waarop de tijd kan functioneren. […] Inversie is het idee van materiaal waarvan de entropie omgekeerd is, zodat het omgekeerd verloopt door de tijd, relatief aan ons.”

Fysica was nooit mijn sterkste vak, maar je kan je al inlezen als je wil. Het belooft zoals gewoonlijk een film te worden die je geest zal ombuigen. Een intellectuele adaptatie van Chers If I Could Turn Back Time, misschien. De diepere betekenis van inversie zal ook moeten blijken, maar als Nolan verder gaat op thema’s zoals symbolen, nalatenschap, en herinneringen, kan inversie staan voor loutering, verlossing, fouten die je deels nog goed kan maken. We komen er binnenkort achter.

Time runs out

© Warner Bros.

Hoe moeten we al deze thema’s en ideeën nu linken aan Christopher Nolan zelf? Hoe wil hij zelf herinnerd worden? Als een filmmaker die een breed publiek entertainde, maar hen ook uitdaagde? Als een filmmaker die er niet voor terugdeinst om zijn handen vuil te maken maar smartphones (geen stoelen) verbood op de set? Wellicht het eerste, want hij laat zijn films graag voor zich spreken. De ironie is dat hij net zozeer een begrip is geworden in de moderne cinema.

Hoe moeten we al deze thema’s en ideeën nu linken aan Christopher Nolan zelf?

Als filmmaker weet Nolan natuurlijk als geen ander hoe kostbaar tijd is. Het filmproces is lang en tijdrovend. Een film maken, zeker als je ze zelf schrijft en regisseert, neemt jaren, soms tientallen jaren in beslag. Nolan werkte tien jaar aan het scenario van Inception, vechtend tegen zichzelf en zijn ideeën. En ook tijdens het filmen is hij vaak maanden van huis weg, net zoals zijn vrouw en producingpartner Emma Thomas. Ongetwijfeld heeft hij door zijn werk al belangrijke momenten in het leven van zijn kinderen gemist.

Dat weegt zwaar op Nolan als vader, zoals hij zelf toegaf in het boek Christopher Nolan: A Critical Study of the Films:

There is a lot of guilt for that… […] For me, [Interstellar] is really about being a father. The sense of your life passing you by and your kids growing up before your eyes.

Christopher Nolan

Met zijn films lijkt hij te proberen om om te gaan met die gevoelens. Veel van zijn hoofdpersonages hebben dan ook opvallend veel weg van hun bedenker, zowel mentaal als fysiek. Interstellar is duidelijk een film over de relatie tussen ouders en kinderen en wellicht zijn meest persoonlijke. In Inception plaatste hij Cobbs overgave voor zijn kinderen overal in de film. De werktitels van zijn films hebben ook bijna altijd te maken met zijn kinderen, zoals Rory’s First Kiss (The Dark Knight), Flora’s Letter (Interstellar), Oliver’s Arrow (Inception) en Magnus Rex (The Dark Knight Rises). Ook voor hem tikt de klok genadeloos voort.

10 jaar

Uiteindelijk worden Nolans films zijn nalatenschap voor het publiek. Op zijn carrière moet hij alleszins al niet negatief terug kijken. Inception deed 10 jaar geleden bij al zeker twee Geekster-redacteurs de liefde voor film aanwakkeren tot een laaiend vuur. Ook wij ondergingen toen als het ware een inception, zoals de mensen van Den of Geek het zo mooi verwoorden:

Together [the characters] create a world that exists only in scenes and shots, largely empty warehouses and soundstages occupied by a bit of artifice, or a lone street corner in Paris redressed for a specific and fleeting purpose. But when these elements are combined by a gifted group of storytellers, they create a subset of reality. And audiences, like the susceptible Fischer, populate the gaps and holes in the fantasy with their own imagination. Hopefully, in the rare instance, the fantasy can even be so emotionally powerful that it shapes the subconscious of the person who experiences it, potentially implanting an idea that could change the very essence of who we are. It happens to a cathartically drained Fischer, and it’s likely happened to you too with one movie or another.

Den of Geek

Daarom zal die cinema-ervaring van een decennium geleden een gekoesterde herinnering blijven. Elke keer ik een Nolan-film zie, word ik eraan herinnerd hoe krachtig verhalen zijn en hoe ze mensen kunnen beïnvloeden.

Aan Tenet werkte Nolan zeven jaar. We zijn benieuwd wat die film vanaf 26 augustus aan zijn nalatenschap kan toevoegen. Nu de tijd het ons eindelijk toelaat.

(Illustraties werden wederom voorzien door de getalenteerde Lisa Bracke, ze deed dit al eerder in ons artikel over Animal Crossing en Avatar.) 

Total
0
Shares
Een reactie achterlaten
Gerelateerde artikels