The Tattooist of Auschwitz review: licht in de duisternis

In The Tattooist of Auschwitz kan enkel liefde en vriendschap de horror van het beruchte concentratiekamp iets minder vreselijk maken. Een beklijvende verfilming van het gelijknamige boek van Heather Morris.

Afleveringen gezien: 6/6

Liefdesverhaal

Liefde op het eerste gezicht, het kan zelfs in de hel op aarde. Meer dan 60 jaar na WOII vertelt Lali Solokov (Harvey Keitel) over zijn ervaringen in het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Hij wil zijn verhaal vertellen voor hij sterft en schakelt daarvoor aspirant-auteur en verpleegster Heather Morris in (Melanie Lynskey, Yellowjackets). Tot haar – en onze – verrassing is een van de de eerste dingen die hij zegt: “Dit is een liefdesverhaal.” Was het verhaal niet gebaseerd op waargebeurde feiten, ik had misschien lichtjes met mijn ogen gerold. Kan zo’n verhaal wegblijven van melodrama? Moeten we dit soort series die nooit helemaal kunnen weergeven hoe het was wel maken? Ik durf te zeggen van wel. Stilzwijgen lijkt me evenmin een optie.

Het liefdesverhaal staat hier wel steeds meer centraal, maar verbloemt eigenlijk niets. We moeten er ook even op wachten. Eerst worden we ondergedompeld in de horror van het begin van de vernietiging van joden en andere minderheden. In Slovakije geeft de jonge Lali (Jonah Hauer-King, The Little Mermaid) zich op als vrijwilliger uit zijn gezin om naar een werkkamp te gaan van de nazi’s. Wij weten dat dat zou leiden tot de uitroeiing van meer dan zes miljoen joden. De ontmenselijking begint meteen, net als de willekeurige moorden.

Maar Lali is knap en charmant, en dat komt onder de aandacht van SS-opzichter Baretzki (Jonas Nay), die zijn hulp inroept om een meisje buiten het kamp te versieren. Als dank krijgt Lali een betere positie in het kamp: tattooeerder van de nieuwkomers. Daarbij hoort een aparte kamer en nog meer klusjes voor extra’s. Tijdens zijn werk ontmoet hij dan uiteindelijk Gita (Anna Próchniak), ook Slovaaks. Ze worden al snel verliefd en Lali gebruikt zijn invloed om haar te zien en te helpen. Dat probeert hij ook voor hun andere vrienden in het kamp, maar Lali beseft meer en meer: voor wat, hoort wat.

Schuld en schaamte

Hoewel het boek een bestseller werd, kwam er ook controverse. Niet alles wat Heather Morris vermeldt, zou kunnen kloppen. Dat laten de makers links liggen onder het mom van een adaptatie. Of alles nu zo ging of niet, het is de kern van dit verhaal dat het vertellen waard is. Want hoewel we weten dat Lali het overleeft, heeft hij zijn letterlijke en figuurlijke littekens nog.

Al tijdens zijn tijd in Auschwitz kampt hij met een schuldgevoel over zijn bevoorrechte positie. Terwijl mensen genadeloos neergeknald worden terwijl ze hun behoefte doen, vernederd en mishandeld worden, als proefkonijnen van nazidokters dienen en de zwaksten naar de gaskamers geleid worden, geniet Lali bescherming en wordt hij soms verplicht om medeplichtig te zijn. Ook op zijn oude dag ziet hij nog spoken. Baretzki die hem herinnert aan wat hij deed, maar ook andere kampbewoners die hij niet kon helpen.

De twee tijdlijnen vullen elkaar aan en doorbreken op de nodige momenten ook de tragiek, zonder aan impact in te boeten. Doorheen de afleveringen zien we ook close-ups van slachtoffers, of we ze nu zien sterven of niet. Een doeltreffende en pakkende illustratie van onverwerkt trauma, en een herinnering aan de vele verloren levens waar we soms niets van weten, mooi in beeld gebracht door regisseur Tali Shalom-Ezer en cinematograaf David Katznelson (Downton Abbey).

De schaamte zit nog diep bij Lali, en hij vertelt dan ook niet alles aan Heather zoals het toen ging. De positie waarin mensen als Lali zich bevonden, zijn netelig en konden toen en nu niet altijd op begrip rekenen. (Ook iets wat in Wil aan bod komt, vanuit het tegenovergestelde perspectief.) The Tattooist of Auschwitz behandelt het met veel nuance en empathie. In al die rommelige menselijkheid is het verhaal van Lali en Gita, maar ook de anderen die hen dierbaar waren in het kamp, een licht in de duisternis om je aan vast te klampen.

Het is geen makkelijk materiaal voor de acteurs. Jonah Hauer-King en Anna Próchniak maken de coup de foudre geloofwaardig, maar ook alle angst, opstandigheid, wanhoop en doorzetting. Ook in de blik van Harvey Keitel zitten ontzettend veel emoties verpakt. Zelfs de SS-opzichter van Jonas Nay is niet zomaar een kwaadaardige karikatuur. Hun vertolkingen komen ook tot zijn recht dankzij de verdere relatieve soberheid van de reeks. Geen te bonte kleuren, opvallende camerahoeken. De muziek van Hans Zimmer en Kara Talve kenmerkt zich door een beklijvende soloviool en -cello die regelmatig boven melancholische strijkers en piano uitkomen. Emotie primeert hier op alle vlakken.

The Tattooist of Auschwitz is nu te zien op VRT Max.