De laatste maanden hadden opvallend veel films en series iets gemeen: een niet te missen “moment van feminisme”. Helaas kan het in diezelfde films of series vaak nog een pak beter met de manier waarop de vrouwelijke personages worden behandeld. Ofwel: hoe Hollywood zichzelf een schouderklopje geeft voor vooruitgang die er vaak nog niet is.
Voor iedereen een moment
Dit zijn de resultaten als je zoekt op “feminist moment in Endgame“. Opinie-artikels à volonté, die het moment in vraag stellen, het haten of er ten minste kanttekeningen bij zetten. Wat gebeurde er precies? Alle overgebleven (straks meer daarover) vrouwelijke superhelden kwamen in het laatste gevecht in Endgame in één shot samen om Captain Marvel te helpen het slagveld over te steken onder het motto “She’s got help”.
Mensen vonden dat Marvel Studios het moment niet verdiende omdat ze geen bijzonder goed rapport hebben wat de ontwikkeling van hun vrouwelijke personages betreft. Hetzelfde zeiden mensen over Arya Stark die de Night King doodde in Game of Thrones. En over de suggestie van Mystique om de X-Men te hernoemen naar de X-Women in X-Men: Dark Phoenix. Aan de andere kant had je Captain Marvel, dat door empathische mensen (en geen trollen) lof krijgt voor wat de film vertelt. Of Men In Black International, waarin Women in Black Tessa Thompson en Emma Thompson de benaming van de organisatie in vraag stellen. Ook Agents of S.H.I.E.L.D. had een Endgame-momentje, maar dan veel beter uitgewerkt.
Het is nu bijna twee jaar geleden dat de #MeToo-beweging de entertainmentindustrie in rep en roer zette. Maar de slinger is zeker nog niet doorgeslagen.
Ik hoor sommigen onder jullie denken “Is nu nog niet goed?”, en ja, op het eerste gezicht lijkt het misschien muggenziften. Het is nu bijna twee jaar geleden dat de #MeToo-beweging de entertainmentindustrie in rep en roer zette. Er is sindsdien gelukkig al wat veranderd in de positieve zin. Vrouwen zijn meer in staat om hun plaats in de industrie op te eisen, met meer films en series over en door vrouwen tot gevolg, meer onderlinge ondersteuning en veiligheid op de set. Maar de slinger is zeker nog niet doorgeslagen.
Opvallend bewijs daarvan zijn Game of Thrones en het Marvel Cinematic Universe. Beide popcultuurimperia zijn populair bij alle lagen van de bevolking, maar hebben nooit echt een goede reputatie gehad als het op vrouwelijke personages aankwam. De vrouwen van Game of Thrones waren te pas en te onpas naakt op scherm, vaak zonder echte reden. En gedurende een heel lange tijd had het MCU maar één echt belangrijk vrouwelijk personage. Ondanks dat de algemene kwaliteit van Thrones daalde terwijl die van het MCU steeg, had ik na afloop met beide hetzelfde probleem. De vrouwelijke personages kregen eindes die hen op bepaalde (en vaak meerdere) vlakken geen eer aandeden.
Avenging Black Widow
“For me, it’s just a lot of fighting.”
Bovenstaande quote komt uit de mond van Scarlett Johansson tijdens een interview op de set van The Avengers. Het was nog maar haar tweede film na Iron Man 2, maar plaats voor veel achtergrond bij haar personage was er nog niet. Want in deze eerste ensemblefilm van Marvel Studios zien we Captain America voor het eerst in het heden, wordt de Hulk van Mark Ruffalo geïntroduceerd en zien we Hawkeye meer dan een paar minuten na Thor. Tony komt voor het eerst oog in oog met de man die zijn vader nooit is kunnen vergeten, en Thor staat centraal door het conflict met zijn broer. Dus wie wordt er – naast een paar hints over haar verleden en relatie met Clint – grotendeels geen character development gegund? Natasha.
Het probleem bij The Avengers deed zich in bijna alle volgende films ook voor. Captain America: The Winter Soldier is de enige echte uitzondering. In die film was Natasha cruciaal voor het plot, en de gebeurtenissen hadden ook een aanzienlijke impact op haar. Haar personage kreeg de nodige aandacht. Vanaf Age of Ultron leken de mannen achter de schermen (want enkel Victoria Alonso heeft een echt cruciale rol in de Marvel-hiërarchie) niet echt te weten waar haar een plaats te geven. Age of Ultron en Civil War draaiden vooral rond Tony en Captain America. Infinity War draaide rond iedereen.
In Endgame kreeg Natasha dan eindelijk wat meer te doen, tot ze zichzelf een uur voor het einde opoffert voor Clint om de Soul Stone te bemachtigen. Los van het feit of deze beslissing al dan niet karakteristiek was voor Black Widow, is het wel onfortuinlijk dat net de enige vrouwelijke Avenger dat lot beschoren is. En dat zo de man met een gezin, nochtans een seriemoordenaar, het overleeft.
Ik denk niet dat Markus en McFeely, de scenaristen, hier een of andere boodschap wilden verkondigen over wie wat verdient, maar ze hebben zich na al die jaren in een hoekje geschreven.
Maar ik denk niet dat Markus en McFeely, de scenaristen, hier een of andere boodschap wilden verkondigen over wie wat verdient. Het kon eigenlijk bijna niemand anders dan Natasha zijn, want ze hebben zich na al die jaren in een hoekje geschreven. Het probleem is dat Natasha in het MCU nooit centraal gesteld werd. Alle andere personages werden gaandeweg meer gelinkt aan het plot, maar Natasha bleef vreemd genoeg altijd perifeer. Ze ondersteunde de Tony’s en Steves bij hun standpunt, hun positie in het verhaal. En dus krijg je op de vraag “Wie kunnen we een uur voor het einde van de film zichzelf geloofwaardig laten opofferen?” bijna automatisch bij Natasha terecht.
Betekent dat dat mannen niet weten hoe ze moeten omgaan met vrouwelijke personages? Soms niet, vaak wel. Maar bij Marvel hebben ze het te lang niet echt geprobeerd. Natasha was door het publiek geliefd genoeg om voor een emotionele reactie te zorgen (sorry Clint). Maar niet belangrijk genoeg voor het verhaal om iemand anders te kiezen. En dat is jammer, zowel voor het personage, actrice Scarlett Johansson, en het publiek, dat haar personage nooit echt volledig leerde kennen. We duimen voor de Black Widow-film.
Dus is dat “She’s got help”-moment echt storend? Voor mij niet. De actrices die Marvel Studios stilaan een betere reputatie geven verdienen het. De vrouwen in het publiek die meer dan 20 MCU-films moesten wachten voordat een vrouw écht centraal werd gesteld in Captain Marvel verdienen het. Maar het is zuur dat Natasha Romanoff, die het meeste schade ondervond, ook dat niet mocht meemaken.
Valar morghulis?!
Over het laatste seizoen van Game of Thrones zijn al bijna boeken geschreven, dus ik probeer het kort te houden. Eigenlijk zien we hier net het omgekeerde. Vanaf aflevering 1 stonden een aantal vrouwelijke personages centraal. We volgden de opkomst (en uiteindelijke ondergang) van Daenerys Targaryen en hoe die evolutie de rest van Westeros veranderde. Zowel de mannen als de vrouwen. De verhalen van Arya, Sansa en Cersei waren even integraal voor het verhaal als die van Robb, Jon en Tyrion. Dit geweldige artikel van Scientific American legt uit waarom de eerste seizoenen (en de boeken) van GoT zo goed waren, ook al gebeurden er vaak zaken waar we niet mee akkoord gingen.
Thrones speelt zich af in een versie van de middeleeuwen. Daarbij hoorden de sociologische gebeurtenissen die vandaag met afschuw bekeken worden. Als je een sociologisch verhaal vertelt, waarbij personages beïnvloed worden door de maatschappij en hun acties binnen die context te verklaren zijn, kunnen we die nog net slikken en relativeren. Maar toch slaagden David Benioff en David Weiss erin om zelfs die gebeurtenissen een bittere nasmaak te geven. Toen ze het bronmateriaal van George R. R. Martin niet meer hadden om op terug te vallen, werd de sociologische vertelstijl stilaan vergeten, en evolueerde de serie naar de psychologische stijl, waarbij beslissingen van personages niet zozeer het gevolg zijn van externe factoren, maar van persoonlijke motivaties, die vaak niet logisch te verklaren zijn binnen de sociologische context.
Signalen dat Daenerys niet de Messias van Westeros zou zijn, waren er al langer. Toch leek hét keerpunt eerder uit het niets te komen.
Dat is een van de redenen waarom veel kijkers minder problemen hadden met Dany die mensen vermoordt in haar tocht naar en in Meereen. We zien haar reis ernaartoe en hoe die omstandigheden geweld in de hand werkten. Wanneer ze in de voorlaatste aflevering de mensen van King’s Landing afslacht, lijken haar motivaties een stuk minder aanvaardbaar. Breaking the wheel? Een volledige stad vermoorden lijkt eerder meer van hetzelfde. Helaas krijgen we weinig tot geen inzicht in de evolutie die Daenerys in de laatste seizoenen doormaakt.
Signalen dat Daenerys niet de Messias van Westeros zou zijn, waren er al langer. Toch leek hét keerpunt eerder uit het niets te komen. Meer “gekke vrouw die door haar emoties, wraakgevoelens en slechte genen overmand werd” dan “een leider die te geïsoleerd wordt en de voeling met de maatschappij verliest”. Het is tekenend voor de serie dat Jon en Tyrion achteraf bespreken hoe het zover is kunnen komen met haar in plaats van dat de makers het gewoon lieten zien door een paar afleveringen meer te maken.
Ik kan niet met zekerheid zeggen dat de verhaallijn van Daenerys beter afgehandeld had geweest mocht er een vrouw in het schrijversteam gezeten hebben. Maar als bij zo veel kijkers en journalisten meteen een alarm afging, bedenk ik me dat een beetje diversiteit wel had gemogen. Over de seizoenen heen is jammer genoeg gebleken dat Benioff en Weiss zich maar moeilijk kunnen inleven in hun vrouwelijke personages. Wanneer Cersei haar zoon Tommen verliest, heeft ze in haar verdriet seks met Jaime naast de tombe van haar zoon. Alleen komt het op beeld eerder over als verkrachting. Ook hier lieten kijkers en critici hun mening duidelijk horen. Was dat wat ze bedoelden? Nee, blijkbaar niet. Maar opnieuw hadden ze net iets te weinig zicht op het perspectief van een ander, in dit geval Cersei.
We hadden het eerder al over de ongelukkige uitspraak van Sansa in de tweede aflevering van seizoen 8, waarbij ze zegt dat ze zonder Joffrey en Ramsey nog altijd een “little bird” was geweest. Was dat wat ze bedoelden? Nee, wellicht niet. Maar de vele reacties op Twitter bewijzen dat die ongelukkige formulering vermeden had kunnen worden, hadden ze, ik zeg zomaar iets, vrouwelijke schrijvers gehad. Zeker gezien de ongelukkige precedenten van de serie. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Arya die de Night King verslaat, komt niet uit de lucht gegrepen (Ze heeft zichzelf letterlijk gans de serie een betere vechter gemaakt). Maar de manier waarop het gebeurt, is opnieuw zonder voldoende context om genoeg pay-off te geven.
De laatste momenten van Brienne in de serie zijn helemaal gebouwd rond Jaime, en zelfs niet over de impact van zijn acties op haar. We zien haar huilen om zijn verraad en het oordeel dat hij over zichzelf velt. Daarna schrijft ze zijn verhaal neer, in haar laatste soloscène. De verhaallijnen van Jaimie en Brienne waren inderdaad jaren gelinkt, omdat ze door omstandigheden hun eigen evolutie doormaakten naast elkaar. Ook die kwam met horten en stoten tot een einde. En dan heb ik het nog niet eens gehad over Cersei, die amper iets te doen had in het achtste seizoen, of Catelynn Stark, die in tegenstelling tot haar man Ned Stark amper vermeld werd sinds haar dood.
Verdienen
Het is dus ergens wel terecht als mensen in vraag stellen of bepaalde series en films feministische momenten verdienen. Wonder Woman verdiende haar No Man’s Land-moment, ook in haar eerste film. In Men In Black is de opmerking van Thompson meer een cheeky verwijzing dan een echte aanklacht, maar zet mensen wel aan tot nadenken. Bij Dark Phoenix bedoelt Mystique het wel als kritiek, maar helaas is die niet helemaal gegrond. Hoewel de vrouwen over het algemeen sterker zijn, brengen de X-Men meestal alles tot een goed einde met teamwerk.
Bij Agents of SH.I.E.L.D. is zo’n opmerking wel terecht én verdiend. Wanneer superheldin Quake eigenhandig meerdere vijanden uitschakelt, komt de vraag “Are all females on your planet this powerful?“, waarop Agent May “They are.” antwoordt. Een beetje cliché, oké, maar niet onverdiend. Al sinds het begin draait de serie rond Daisy Johnson en staan de andere diverse vrouwelijke personages centraal. AoS heeft een vrouw als co-showrunner en een groot aantal vrouwelijke producers en scenaristen. Just sayin’.
Dat vrouwen in het team niet altijd verbetering oplevert, bewijst seizoen twee van Big Little Lies helaas. Regisseur Andrea Arnold verloor in postproductie alle creatieve controle over haar werk, terwijl ze gekozen werd voor haar originaliteit. De beelden werden achteraf bewerkt om meer op de stijl van Jean-Marc Vallée te lijken. Dat besprak ik zelf nog in mijn preview. Producers Reese Witherspoon en Nicole Kidman hebben nog niet gereageerd. Vrouwen maken ook fouten. Maar voor ze die kunnen maken, moeten ze een zitje aan de tafel krijgen. En dat is vooral bij grote producties vaak nog niet het geval.
