Vlaanderen maakte heel wat moois op cultuurvlak in 2019, en dat mogen we niet vergeten. Al zeker niet als er gesnoeid moet worden in de middelen om Vlaanderen zo op de kaart te zetten.
In deel 1 van deze reeks legde ik uit waarom ik deze artikels wou schrijven en illustreerde ik de kracht van fictie. In dit deel ga ik dieper in op reality- en docuprogramma’s en de actualiteit.
Tv-documentaires bij gebrek aan beleid: Therapie, Eenzaamheid, Kinderen van, Make Belgium Great Again
Als er dan toch besparingen moeten komen, hopen we ten zeerste dat er zo binnenkort geld kan stromen naar andere sectoren die het broodnodig hebben. Een aantal van die sectoren werden ook op tv belicht dit jaar. Met stip op één staat de welzijnszorg. Ellenlange wachtlijsten voor psychiatrische afdelingen, te weinig middelen en besparingen (zoals die voor zelfmoordpreventie die net werden bekendgemaakt), en personeel om mensen te helpen, de problemen zijn niet op een hand te tellen.
Of het intentioneel was of niet, maar ook Canvas vestigde dit jaar de aandacht op het belang van psychiaters, psychologen en therapeuten met het programma Therapie. Tom Lenaerts werkte met productiehuis Panenka aan de reeks om het taboe rond psychologische hulp te doorbreken, en dat lukte. Getuigenissen van echte patiënten werden geanonimiseerd, maar kwamen daarom niet minder hard binnen. Een programma dat in het verlengde ligt is Eenzaam, waarin Xavier Taveirne met mensen praat over eenzaamheid en de taboes die daarrond bestaan. Onze maatschappij wordt steeds individualistischer, en de vereenzaming neemt dramatisch toe. Voorlopig is er nog geen structurele oplossing voor vanuit de regering.
Maar ook de commerciële zenders zetten in op maatschappelijke verandering. Make Belgium Great Again zorgde onder andere al voor een toename in het aantal orgaandonoren en mensen met reanimatiekennis. Dit jaar maakten ze memorabele reportages over pleegouders en fietsveiligheid in ons land. We lopen achter op Europa, en jaarlijks sterven bijna belachelijk veel mensen in het verkeer, vooral fietsers. Alleen vorige week al kwamen twee jongeren om en werden twee mannen zwaargewond bij aanrijdingen van fietsers. Vlaanderen investeert wel in fietsinfrastructuur, maar nog te weinig om echt voor verandering te zorgen. Toen MBGA een aantal politici (Hilde Crevits, Alexander De Croo, Meyrem Almaci, John Crombez en voormalig minister van Mobiliteit Ben Weyts) confronteerde met nabestaanden van fietsers die overleden in het verkeer, schoot dat naar verluidt bij sommigen in het verkeerde keelgat. Ergens is dat te begrijpen. Politici zijn ook maar mensen, maar wél mensen met macht en de mogelijkheid om dingen te veranderen. En als het beleid achterblijft, is soms de harde aanpak het enige wat misschien een indruk nalaat.
Over de reeks Kinderen van hebben we eerder al lof geuit, en in het meest recente seizoen, Kinderen van het verzet, vult de Canvasreeks opnieuw het gat in ons onderwijs. In al mijn schoolgaande jaren was er namelijk nauwelijks of geen sprake van les over collaboratie in ons land tijdens WOII, terwijl die welig tierde en ons land bijna verscheurde. Laat staan dat er ooit iets verteld is geweest over het verzet, die erop gebrand was om ons land niet in handen van de Duitsers te laten vallen. Oorlogsexperten vertelden in het programma dat de verzetsgeschiedenis grotendeels niet beschreven is, terwijl de laatste getuigen van de oorlog ons ontglippen. Het verhaal van mensen die hun leven riskeerden en gaven om rassenhaat en overheersing tegen te gaan, moet onthouden worden. In het onderwijs en in het collectief geheugen. Zeker nu een deel van onze jongeren steeds extremer worden en antisemitisme en racisme weer in opmars zijn.
Educatieve en maatschappelijk relevante documentaires: Weg van het meesterwerk, Het gezin, Durf te vragen
Hoe vaak zeiden mensen vroeger niet tegen mij dat ik minder naar tv moest kijken want “van tv leer je niks!”. Niets is minder waar. Zeker vandaag worden er zo veel goede reality- en docureeksen gemaakt dat ik niet genoeg tijd heb om ze allemaal te bekijken. En sommige van die programma’s hebben ook dit jaar mijn kennis over bepaalde maatschappelijke onderwerpen vergroot. Een paar van deze programma’s kunnen volgens mij ook de tolerantie verhogen en taboes doorbreken. Eén van de meest leerrijke programma’s van dit jaar was Weg van het meesterwerk. Daarin traceert Thomas Vanderveken (die me twee jaar geleden ook al cultuur bijbracht) de geschiedenis van Vlaamse schilderijen die in buitenlandse musea hangen. Hij zoekt uit hoe ze daar terechtgekomen zijn en herinnert er ons aan welke meesterwerken eigenlijk allemaal Vlaams zijn. Daarmee past het programma perfect in de beleidsnota van Jambon I:
De Vlaamse meesters – uit heden en verleden en in alle creatieve richtingen – moeten het uithangbord worden van de grootsheid die Vlaanderen in zich heeft.
Een tweede seizoen Weg van het meesterwerk dan, graag!
Twee programma’s die onze polariserende samenleving wat meer inzicht kunnen geven in elkaars leefwereld zijn Het gezin en Durf te vragen. Het gezin begon vorig jaar en bleek al snel amusant, ontroerend en ook nog eens leerrijk te zijn. Dit jaar waren er onder andere het gezin van Steven en Isabelle, die een zoon met een mentale en fysieke beperking opvoeden, Orry en Steve, die het loodzware adoptieproces aanvatten, Liesbet, die twee eigen kinderen heeft en als pleegmoeder nog eens drie kinderen opvangt, en het gezin van Amina. De onthaalmoeder van Marokkaanse afkomst en haar twee dochters beleven de islam alle drie op een andere manier. Amina is erg progressief. Jonge mama Nacera is dan weer diepgelovig en praktiserend, en tiener Sakina zit ergens tussenin. Zij bewijzen dat respect en begrip voor elkaars keuzes het allerbelangrijkste is, zowel in een gezin als in de maatschappij.
Durf te vragen pleit ook voor meer begrip, want mensen vrezen en stoten af wat ze niet kennen. Daarom ging Siska Schoeters de straat op en liet ze de man/vrouw/x in die straat vragen stellen. Dingen die ze altijd al hadden willen weten maar misschien niet durfden te vragen aan verschillende bevolkingsgroepen: mensen met dwerggroei, met een eetstoornis, verslaafden, moslima’s, BDSM’ers, mensen in een polyamoreuze relatie, priesters en rolstoelgebruikers. Dat concept kon tenenkrullend ongemakkelijk zijn, maar de Vlaming stelde vaak verrassend interessante vragen. Door bij iemand van elke groep een reportage te draaien, leren we ook de mens achter ‘het label’ kennen. Ontwapenende tv.
Journalistiek voor en door ondergewaardeerde groepen: Charlie Magazine
In deel 1 haalde ik al aan dat niet alleen de audiovisuele media het met minder moeten doen. Ook de onafhankelijke, kleinere journalistieke initiatieven krijgen het moeilijker. Eén van die initiatieven is Charlie Magazine. Zij stopten onlangs met hun papieren uitgave en zijn ook onzeker over hun online toekomst UPDATE: Net vandaag kondigde het team van Charlie Magazine aan dat ze noodgedwongen moeten stoppen. Ondanks honderdduizenden lezers en steun van overal hebben ze niet genoeg middelen, zeker met de besparingen in de mediaondersteuning. Zoals ze het zelf zeggen:
Een onafhankelijk medium uitbouwen zonder structurele steun van een grote partner of van de overheid, is in Vlaanderen vandaag quasi onmogelijk. We hebben alles geprobeerd, we hebben overal aangeklopt, maar als zelfs de minister van Media de meerwaarde niet inziet van meerstemmigheid in het medialandschap, dan houdt het ook voor ons op.
Het afscheid van Charlie Magazine doet pijn, en het maakt me kwaad. Een platform dat inzet op inclusiviteit en diversiteit in haar artikels over onder andere de maatschappij, verschillende culturen, seksualiteit en identiteit moeten missen in het nieuwslandschap van vandaag is schandalig, en gevaarlijk. Hoofdredactrice Jozefien Daelemans sloeg eerder de nagel op de kop wanneer ze zegt dat de verarming van het medialandschap maatschappelijke gevolgen zal hebben:
Naast hoe het nu verder gaat met Charlie Magazine, maak ik me persoonlijk al een tijdje zorgen over het grotere plaatje. Als hoofdredacteur van een online medium dat voornamelijk een podium biedt aan vrouwen en mensen met een migratieachtergrond, merk ik hoe het debat de laatste jaren verhardt. Fake news en clickbaittitels vergroten de polarisatie in onze samenleving, met alle gevolgen vandien. Er woedt online een sterk antifeministisch en racistisch discours dat steeds meer aan kracht wint. Mensen die vanuit hun ervaring als minderheid of als vrouw spreken worden de mond gesnoerd door honderden online haatreacties, waardoor ze vaak het debat niet meer durven aan te gaan.
In tijden van fake news, clickbait en sociale media waarin we vaak in een bubbel zitten, is de media van groot belang. Charlie zorgde er mee voor dat bepaalde stemmen niet onderdrukt werden en worden. Ze inspireerden mij om meer over mijn waarden te schrijven, hoezeer dat soms tegen andere opinies indruist. En alleen al daarvoor ben ik hen ontzettend dankbaar.
Comedy: De Ideale Wereld, Vanavond live, Jens Dendoncker, Amelie Albrecht, Soe Nsuki
Politieke en maatschappelijke satire, het is bijna overal populair en veelvuldig aanwezig, behalve, zo lijkt het, in ons land. In het Verenigd Koninkrijk volg ik onder andere Have I Got News For You en Mock the Week, waarin de actualiteit onder de loep wordt genomen door comedians. In de VS is het aantal programma’s niet op één hand te tellen, want bijna alle late-night hosts doen nu ook aan een vorm van al dan niet politieke satire. Waarom dan niet hier in België? Nochtans is het belang niet te onderschatten:
The value of political satire lies in its powerful voice of resistance and in holding the politicians of the day to account.
Hier wordt die eer op tv vooral rechtgehouden door De Ideale Wereld. Het programma dat vroeger geleid werd door Otto-Jan Ham en startte op VIER, loopt nu op Canvas met Jan Jaap van der Wal als host. Ze zijn dan niet meer elke dag op tv te zien, hun reportages over de actua zijn nog steeds op het scherpst van de snee en verschijnen ook op social media, waardoor ze ook veel jongeren bereiken.
Maar ook andere comedy geeft een kijk op de maatschappij. In zijn live versie van een latenighttalkshow had Xander De Rycke het dan niet zozeer over politiek maar over het cultuurlandschap in Vlaanderen. Vanavond Live was een groot succes, en het bewijs dat een talkshow wel degelijk kan werken bij ons zonder te droog (sorry, Vandaag) of te frivool (Wat een dag) te zijn. Ook in zijn zaalshows haalt De Rycke tv-programma’s en films al eens door de mangel, maar hij heeft ook aandacht voor wat goed is. Een balans tussen commentaar en appreciatie en af en toe een streepje maatschappelijk belang.
Ook comedians zelf kunnen op meer dan één manier bijdragen aan onze cultuur. Bang van Dendoncker, de zaalshow van Jens Dendoncker die ik zag in februari, was naast ontzettend grappig ook informatief over epilepsie. Maar er moet nog meer plaats komen voor nieuwe en diverse stemmen. Amelie Albrecht won eind 2018 als eerste vrouw de Humo Comedy Cup en veroverde harten tijdens De Slimste Mens Ter Wereld. De meest beloftevolle comedian van 2019 was voor mij Soe Nsuki, die dit jaar ook doorbrak op tv en Vlaanderen rondtoerde met Soetopia, waarin ze je meenam in haar wereld. Ook onze comedyscene bereikt nog steeds een groot publiek en dus er is nog genoeg talent om te ontdekken. Gelukkig maar, want bij tijd en stond moeten we nog eens kunnen lachen.
Er zit zo veel potentieel in ons cultuurlandschap, en we moeten er vooral samen voor zorgen dat dat potentieel benut wordt, want het komt ons allemaal alleen maar ten goede.
