De meeste mensen houden van een serie omdat ze zich in een van de personages herkennen of omdat het verhaal interessant lijkt. Er is zo veel content voorhanden tegenwoordig dat we liever series schuwen waarvan we op voorhand weten dat het een ietwat ongemakkelijke kijkervaring zal zijn. Maar net dat is soms eens nodig, zoals de Canvas-reeks Kinderen Van bewees. Want soms moet je ook eens wakker geschud worden.
Verscholen
Rond dezelfde tijd vorig jaar begon Canvas de reeks Kinderen van de collaboratie uit te zenden. Ik had over de collaboratie ooit op school een paar slides gezien, dus leek het mij wel interessant om eens te kijken. In de reeks vertelden 14 mensen over hoe hun ouders samenwerkten met de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog en hoe dat hun leven beïnvloedde, vooral ook de na oorlog. Meteen werd duidelijk dat die paar slides lang niet genoeg waren geweest om te snappen wat collaboreren juist inhield. Sommige mensen werden gedwongen om de Duitsers te helpen, maar anderen deden dat ook uit vrije wil. Een aantal kinderen keerde zich dan ook af van de overtuigingen van hun ouders, maar sommigen geloven nog steeds dat hun ouders aan de juiste kant stonden. Vooral die laatste groep zorgde soms voor ongemakkelijke taferelen.
Toch is het belangrijk om naast de gedwongen collaborateurs ook de vrijwillige te horen. Dat daar ook antisemieten bijzitten, is erg lastig om naar te kijken. Je zou je kunnen afvragen of die nog aan het woord moeten worden gelaten, maar ze bestonden (en bestaan) nu eenmaal en dat is de realiteit. De reeks gaat dan ook niet enkel over het verleden. Er wordt ook bekeken hoe sommige van de collaboratiekinderen later en zelfs nu deel uitmaakten van Vlaams-nationalistische bewegingen en partijen, of hoe de beeldvorming rond de Holocaust was in België. Het drukte mij vooral met de neus op de feiten hoe gevaarlijk en walgelijk zulk extreem-rechts gedachtegoed is. Daarom is er naast de getuigenissen ook de nodige feitelijke duiding, waardoor het onderwerp niet louter subjectief behandeld wordt.
Kinderen Van De Collaboratie liet kinderen van zowel gedwongen als vrijwillige collaborateurs aan het woord. Dat was soms hard om te horen.
Die formule werkte: het programma had gemiddeld 450.000 kijkers, wat erg goed is voor Canvas. Het stond voor mij ook in mijn lijstje van beste series van 2017. Natuurlijk om de inhoud maar ook door de durf om zo’n moeilijk thema uit de Belgische geschiedenis op tv te brengen. Ik zei toen ook meteen dat dit in scholen zou moeten uitgezonden worden, want vaak worden de donkerdere periodes uit ons eigen verleden overgeslagen. Er zou ook snel een vervolg komen, Kinderen van het verzet, dus eigenlijk een compagnion piece. Dat is er tot nu toe nog niet gekomen, maar in plaats daarvan hebben ze de confronterende lijn verdergezet en een nog gevoeliger onderwerp gekozen, namelijk de kolonisatie van Congo door België.
Terecht ongemeen hard
Mijn kennis van de koloniale periode is beperkt tot een kort stukje in de geschiedenislessen: Engeland had die kolonies, Frankrijk had die kolonies en België had Congo. Dat was het. Meer over waarom dat zo was en wat België daar gedaan heeft, heb ik nooit te horen gekregen. In deze reeks leren we hoe de vork echt in de steel zat en dat is best onthutsend geweest.
Zowel kinderen van kolonialen als Congolezen, jong en oud, vertellen wat ze zelf meemaakten in de kolonie of hoorden zeggen van hun ouders.
Opnieuw vertellen verschillende getuigen, zowel kinderen van kolonialen als Congolezen, jong en oud, wat ze zelf meemaakten of hoorden zeggen van hun ouders. Net als bij Kinderen van de collaboratie wordt alles chronologisch verteld: van het begin van de kolonie onder Leopold II tot na de onafhankelijkheid van Congo. Het is te veel om hier allemaal op te noemen, maar elke week schaamde ik me meer en meer over wat de Belgische staat zich allemaal permitteerde in een land waar ze eigenlijk niks te zoeken hadden. Ik vind het onwaarschijnlijk dat daar op school, bij mij alleszins, zo weinig aandacht voor was, maar natuurlijk niet verwonderlijk. Het is pijnlijk om aan kinderen te moeten vertellen dat je land vroeger niet altijd zo open-minded was als het nu lijkt.
En toch is belangrijk dat ze dat weten. We durven vanuit België snel kritiek geven op andere landen die zich elders gaan bemoeien en zich niet altijd aan de regels houden, Amerika is daar het bekendste voorbeeld van. Maar nu blijkt voor mij dat België niet altijd het lichtend voorbeeld is geweest. Ik bleef na elke aflevering wel met een ander verweesd gevoel achter, maar net als bij mensen moet je ook de lelijke kantjes onder ogen durven te zien. Het paternalisme van de Belgische bevolking tegenover de Congolezen bijvoorbeeld, de hebzucht van de Belgische mijnbedrijven en zelfs de betrokkenheid van de Belgische regering en de VN bij de moord op Patrice Lumumba. Toch was het niet allemaal slecht wat er verwezenlijkt werd in Congo, zo zeggen de getuigen zelf. Maar dat weegt niet op tegen het slechte.
Vandaag relevant
Vooral de blanken die nog het n-woord gebruiken om naar zwarten te verwijzen, moeten de vijfde aflevering bekijken en zich afvragen waar ze mee bezig zijn.
Dat die kolonisatie tot nu toe nog altijd gevolgen heeft, wordt duidelijk in de vijfde aflevering. Daarin vertellen de getuigen over hoe het vroegere én hedendaagse racisme stamt uit die kolonisatie. De Congolezen die naar België vluchtten, kregen verdoken maar ook openlijk te maken met mensen die hen minderwaardig vonden. De oudere generatie ziet al verbetering tegenover vroeger, maar de jongeren bewijzen ook dat het nog niet ver genoeg gevorderd is. Vooral de mensen die nog het n-woord gebruiken om naar zwarten te verwijzen, moeten deze aflevering bekijken en zich afvragen waar ze mee bezig zijn.
Ook over de huidige situatie in Congo wordt er gepraat, wat al het huidige nieuws over de verkiezingen voor mij toch in een ander perspectief zet. Er zijn al pogingen gedaan door België om zijn verantwoordelijkheid op te nemen voor wat er in Congo allemaal gebeurd is, maar het is duidelijk dat ze nog niet all the way durven of willen gaan. Een voorbeeld is Juliana Lumumba, die nog altijd niet weet wie haar vader vermoord heeft of zelfs waar zijn lichaam is.
Wordt hopelijk vervolgd
Vanavond is de laatste aflevering van Kinderen van de kolonie waarin getuigen spreken over de beeldvorming van de kolonisatie, maar het is nu al duidelijk dat Canvas er met dit onderwerp weer een sterke editie van Kinderen Van heeft opzitten. Ook nu keken meer dan 400.00 mensen naar de reeks. Voor mij is het feit dat ze zware, confronterende onderwerpen hebben gekozen de kracht van deze twee reeksen. Tv-kijken moet niet altijd gemakkelijk of ontspannend zijn, soms moet het je met de neus op de feiten drukken en je een nieuw perspectief laten zien, want dat bezorgt de mensen soms een nodige dosis empathie.
Daarom vind ik het ook belangrijk dat jongeren vooral Kinderen van de kolonie te zien krijgen. Sommige ouders en grootouders zijn nog altijd racistisch en een programma zoals dit kan jongeren helpen om met feiten en getuigenissen van mensen die het echt meegemaakt hebben, hun eigen mening te vormen en zelf beslissen wat ze vinden kunnen of niet. Dat gebeurt nu al meer en meer en dat mag zeker zo blijven. Daarom hoop ik dat Canvas voor de volgende seizoenen op hetzelfde elan zal verder gaan en de kijker blijft uitdagen met nodige maar misschien confronterende onderwerpen.
Kinderen van de kolonie is tot 31 januari te herbekijken op VRT NU. Er is ook het gelijknamige boek van Jan Raymaekers dat getuigenissen verzamelt.
Kinderen van de collaboratie is niet meer te herbekijken, maar verwant met de reeks zijn er de boeken Kinderen van de repressie van historicus Koen Aerts, Mijn papa was bij de SS van KvdC-getuige Wim Claeys en Het verdriet van Vlaanderen: Op stap met Hein en Toon, tweeling van de collaboratie door schrijfster Kristien Hemmerechts, dat in februari wordt voorgesteld in de Bozar.
