In het boek The Underground Railroad vond Colson Whitehead de balans tussen schitterende proza en een rauw verhaal. Regisseur Barry Jenkins (Moonlight, If Beale Street Could Talk) is in hetzelfde opzet geslaagd met zijn uitstekende tiendelige verfilming voor Amazon Studios.
Op de vlucht
Cora Randall (Thuso Mbedu) is een jonge vrouw die opgroeit op een plantage in Georgia en getekend is door het vertrek van haar moeder, die vluchtte en haar achterliet. Daardoor wordt ze ook niet helemaal aanvaard op de plantage. Dat heeft haar hard en vastberaden gemaakt, en dat is ook Caesar (Aaron Pierre) opgevallen. Hij wil samen met Cora vluchten en een beter leven opzoeken. Daarvoor doen ze een beroep op de ondergrondse spoorweg, hier een letterlijke interpretatie van de echte organisatie die slaven hielp te ontsnappen.
Dankzij die spoorweg vertelt The Underground Railroad een verhaal dat verschillende staten doorkruist en verschillende lagen van de Amerikaanse bevolking toont in het Zuiden, in een periode waarin slechts in bepaalde staten slavernij al afgeschaft was. Die lange weg toont Jenkins meteen door de eerste aflevering te openen met een aantal belangrijke momenten uit het boek en de komende afleveringen. Vlak daarna krijgen we een indringende close-up van Cora zelf, wat meteen een goed beeld geeft van haar. Ze ziet er tenger en onschuldig uit, maar is tegelijk heel intens en vastberaden.
En dat heeft ze nodig op de helse tocht die ze aflegt. Ze wordt namelijk de hele tijd achterna gezeten door Arnold Ridgeway (Joel Edgerton, Red Sparrow), de slavenvanger die haar moeder nooit meer gevonden heeft. Hij is er daarom op gebrand om Cora wel te vinden en terug te halen naar Georgia. Hij krijgt daarbij hulp van Homer (Chase W. Dillon), een jonge slaaf die hij vrijkocht en die hem daarvoor helpt. Zo wordt het een gevaarlijk en dodelijk kat-en-muisspel.
Maar Ridgeway is niet de enige die hen achtervolgt. Want ook in staten zonder slavernij is er nog altijd racisme. In North Carolina zijn Cora en Caesar vrij, maar nog steeds minderwaardig. Ze krijgen les en gezondheidszorg, maar zij werkt in een museum en moet daarbij taferelen van de slavernij uitbeelden, en hij is nog steeds een goedkope, onbelangrijk werkkracht. Al snel komen er barsten in het mooie plaatje. Ze ontdekken dat ze opnieuw uitgebuit worden, maar nu op een sluwe en sinistere manier. Ook elders heeft ze moeite om mensen te vertrouwen, soms terecht en soms niet. Cora vraagt zich af of ze wel ergens veilig kan zijn.
Schoonheid
Regisseur en schrijver Barry Jenkins blijft weg van grote schokeffecten en ‘torture porn’.
En toch is The Underground Railroad niet enkel kommer en kwel. Ja, enkele wreedheden zijn moeilijk om naar te kijken, zoals in de eerste aflevering, wanneer een gevluchte slaaf levend verbrand wordt. Maar naast dat moment blijft regisseur en schrijver Barry Jenkins wel weg van grote schokeffecten en ‘torture porn’. De gruweldaden worden meestal getoond via het effect dat ze op het slachtoffer hebben. Maar doorheen de serie is er ook plaats voor momenten van hoop, verzoening en zelfs twee mooie (al dan niet tragische) liefdesverhalen.
Het oorspronkelijke boek van Colson Whitehead was eigenlijk al in episodes opgebouwd, met verschillende perspectieven. Daardoor vond ook Barry Jenkins makkelijk scheidingslijnen terug om het verhaal in tien afleveringen te verdelen. Toch is het tempo niet altijd even goed. Zo is bijna elke aflevering meer dan een uur lang, behalve 2 (en dat een halve) tussenafleveringen over een specifiek personage, waaronder een speciaal toegevoegd aan de serie. Het zijn interessante toevoegingen, maar halen wel de vaart uit het geheel. Ook zijn niet alle stukken uit het boek even goed vertaald naar het scherm. De vlucht van Cora en Caesar was bijna een uitputtingsslag in het boek, maar hier vervalt het gevoel voor dreiging grotendeels wanneer ze de plantage verlaten hebben. Ook Cora’s verblijf op de bloedhete zolder van een sympathisant in South Carolina voelt minder claustrofobisch aan dan in het boek.
Het tempo is niet altijd even goed, door enkele toevoegingen die de vaart uit het geheel halen.
Op andere plaatsen is de filmstijl van Jenkins wel een grote meerwaarde. De flitsen naar eerdere en toekomstige momenten die ook al aan het begin zitten, geven de serie iets mystieks, en dat strookt dan weer met een aantal momenten van magisch realisme die in de harde realiteit van Cora’s reis verweven zitten. De regisseur houdt de camera ook op een aantal momenten vast op bepaalde personages, waarbij de camera hen langzaam passeert. Daardoor krijg je heel veel tijd om hun uitdrukking te bekijken en stil te staan bij de personages. Vooral in de negende aflevering is er een indrukwekkend beeld van een groot deel van de extreem diverse cast. Die negende aflevering is overigens een van de beste die ik dit jaar al zag: spannend, romantisch, rustig, chaotisch en tragisch, een machtig staaltje cinema op het kleine scherm.
Inkaderen
Puur cinematografisch ziet de serie er ook prachtig uit. Daarvoor heeft Jenkins opnieuw James Laxton ingeschakeld, met wie hij samenwerkte voor Moonlight en Beale Street. Een uitstekend gebruik van (vaak natuurlijk) licht, warme en koude kleuren zorgen samen met de prachtige locaties en kostuums voor een serie vol shots die je wil inkaderen. Mocht dat kunnen, zou ik dat ook willen doen met de muziek van componist Nicolas Britell. Zijn score vertrekt vanuit een centraal thema met strijkers en evolueert mee met Cora, van de aanvankelijk vrolijkere toon na hun ontsnapping, tot tragisch meeslepende melodieën en romantische stukken. Hij kreeg een Oscarnominatie voor de twee films van Jenkins. Zet die Emmy-award nu maar al klaar. Daar maakt het geluidsteam wellicht ook kans op voor hun geweldig atmosferische soundmix.
Al die productiepracht komt tot zijn recht dankzij de acteurs, die nagenoeg allemaal het beste van zichzelf geven. Nieuwkomer Thuso Mbedu geeft een serieus visitekaartje af. Ze houdt zichzelf niet in als Cora en gaat bij momenten mentaal naar heel pijnlijke plekken. Haar expressieve gezicht is een uitstekend anker gebleken voor de serie. Aaron Pierre heeft als Caesar een charisma en présence die je niet vlug vergeet. Hetzelfde geldt voor de charme van William Jackson Harper (The Good Place, Midsommar) in de rol van Royal, een vrij man en medewerker van de spoorweg die als een blok voor Cora valt.
Zet die Emmy-award maar al klaar voor componist Nicolas Britell.
De meest ingewikkelde rol is evenwel voor de relatief bekendste acteur in de cast. Slavenvanger Ridgeway kan namelijk heel makkelijk een kwaadaardige karikatuur worden die zo ver heen is dat hij niet weet wat hij doet. Jenkins en zijn co-scenaristen geven hem wel wat meer achtergrond dan in het boek, maar doen niet veel moeite om hem ook sympathieker te maken, zoals wel vaker gebeurt. Ridgeway is een mens die veel foute keuzes gemaakt heeft door zijn eigen angsten en moeilijke relatie met zijn vader, maar daarin ook uitvluchten zoekt. Sindsdien probeert hij de slavernij te staven met het oude stokpaardje van de VS: imperialisme, andere volkeren ‘beschaving bijbrengen’.
Ik had al een boon voor de nog steeds onderschatte Joel Edgerton, maar hij acteert ook hier weer uitstekend. In een paar scènes gaat hij misschien iets te ver met dronken raaskallen, maar dat zien we door de vingers. Het moet wel gezegd: hij wordt bijna overschaduwd door Chase W. Dillon, die Ridgeways compagnon Homer speelt. Opmerkelijk hoe volwassen hij acteert.
Met The Underground Railroad verfilmt Barry Jenkins met verve de intentie van Colson Whitehead: zwarte mensen in al hun facetten laten zien. Niet enkel de pijn en littekens van het verleden, maar ook hun liefdesverhalen, zelfvertrouwen. Zo beseft een wit publiek misschien dat we soms in empathie te kort schieten. Of zoals een van de personages het zegt: “You must look at every man and find yourself there.”
The Underground Railroad is vanaf 14 mei volledig te bekijken op Amazon Prime Video.
