Adam McKay kreeg het idee voor Don’t Look Up lang voor de pandemie om klimaatverandering aan te kaarten. Toch is de film nu ook een griezelig portret geworden van hoe elke grote crisis onze maatschappij verdeelt. Het is een absurde, grappige en soms enerverende rit die als eindstation wanhoop heeft. Met veel wan, maar toch ook een beetje hoop.
Bleekwater
Wat zegt het over de wereld als je je satirische film nóg absurder moet maken? Toen de opnames voor Don’t Look Up stil lagen tijdens de pandemie, voelde regisseur Adam McKay (Step Brothers, The Big Short) zich er wel toe gedwongen. Toen zag hij Donald Trump op tv suggereren om bleekwater te drinken tegen corona. Maar enkel Trump parodiëren zou te makkelijk zijn, dus leende hij van verschillende oud-presidenten. Ja, niet enkel Bush en Reagan maar ook Clinton en Obama. Het resultaat is president Orlean (Meryl Streep), de ‘eindbaas’ in een parade van obstakels waartegen wetenschappers het moeten opnemen. Alleen zijn het geen artsen, virologen of biologen, maar astronomen. Want ja, de aarde zijn we ook om zeep aan het helpen.
Wat zegt het over de wereld als je je satirische film nóg absurder moet maken?
Kate Dibiasky (Jennifer Lawrence) is een doctoraatsstudente die de expansie van het universum bestudeert. Tot ze een komeet ontdekt die op koers is naar de aarde. Een komeet met een kilometersgrote diameter die vrijwel zeker de aarde naar de vaantjes helpt. Samen met haar mentor, dr. Randall Mindy (Leonardo DiCaprio), en NASA-expert dr. Terry Oglethorpe (Rob Morgan) vragen ze het Witte Huis om hulp. Wanneer de president beslist om nog even af te wachten, gooit het trio het over een andere boeg.
Ze stappen naar de geschreven en daarna beeldende pers. Helaas gaat ook dat niet volgens plan bij twee excentrieke presentatoren. Kate verliest haar geduld en wordt al snel een meme. Haar geloofwaardigheid keldert terwijl de populariteit van dr. Mindy, “de meest sexy wetenschapper ter wereld”, toeneemt en hij het doel uit het oog begint te verliezen. Pas wanneer de belangen in het voordeel van de politiek komen, krijgen de experts gehoor. Maar daarmee is de wereld nog niet gered. Ze bedenken een Armageddon-achtige oplossing, maar je raadt het al: ook die gaat niet zonder slag of stoot. Zeker niet als techgigant Peter Isherwell (Mark Rylance) zich ermee moeit.
Tot je niet meer lacht
Satire blijft een moeilijk genre. Er is altijd het risico dat je een belangrijk onderwerp in het belachelijke trekt zonder er meer mee te doen. Goede satire werkt als je lacht en lacht en dan plots op een punt komt waar het eigenlijk niet meer grappig is. De formule werkte minder goed in Vice, omdat je niet al te veel sympathie kon opwekken voor het onderwerp. Maar tenzij je een klimaat- of corona-ontkenner bent, zal dat hier wel lukken.
De balans in het scenario zit verrassend goed. De film is echt wel grappig, maar werkt omdat de hoofdpersonages duidelijk in een drama zitten. Dat is natuurlijk ook te danken aan de cast. Jennifer Lawrence en Leonardo DiCaprio zijn de ankers van het verhaal. Het contrast van de begrijpelijk ontredderde reacties van Kate en Randall met de complete nonchalance van het Witte Huis en bepaalde media onderlijnt het absurde goed. Het is een genot om DiCaprio opnieuw in een meer komische rol te zien. Hij is niet de grootste leverancier van oneliners, maar zijn droge manier van antwoorden en mimiek zijn spot on. Dr. Randall Mindy is uiteindelijk een veelzijdige rol die humor, zachtaardigheid en tragiek goed combineert.
Het personage van Lawrence is iets rechtlijniger, een pak sarcastischer en cynischer, maar is wel degene met wie je je het meeste identificeert. En ze heeft een running gag in de film die niet verveelt. DiCaprio en Lawrence lopen ook niet in de val om mee over de top te gaan. Het zijn natuurlijk allebei topacteurs, maar hun passie voor klimaatbescherming en goede communicatie komt wel over in hun vertolking, zeker in de monologen die ze allebei hebben op verschillende punten in de film. Vooral die van DiCaprio zet je wel even terug met je voetjes op de grond.
De acteurs worden bijgestaan in hun relatieve nuchterheid door Rob Morgan (Greyhound, alle Marvel Netflix-reeksen). Zijn dr. Oglethorpe is de ambitieuze maar ook al gedesillusioneerde bureaucraat die ergens tussen Kate en Randall in zweeft. Ondanks zijn beperkte rol blijft zijn aanwezigheid wel hangen.
Net iets te veel
De film is echt wel grappig, maar werkt omdat de hoofdpersonages duidelijk in een drama zitten. Soms zit het tempo wel wat scheef.
Soms zit het tempo wel wat scheef. Met een duur van bijna 2,5 uur is de film sowieso net iets te lang, maar bepaalde scènes melken de satire iets te veel uit. Zo is er een vroege, lange praatscène in het Witte Huis of de kleine verhaallijn van Ariana Grande, die pas meerwaarde krijgt wanneer ze zingt. Zulke momenten stelden mijn geduld af en toe op de proef, dus voor mensen die sowieso geen al te grote fan zijn van McKays stijl, is dat iets om aan te denken.
De bijrollen van Cate Blanchett als Megyn Kelly-achtige nieuwslezer, Timothée Chalamet als lieflijke dudebro en de cameo van een bepaalde voormalige Marvel-ster zijn dan weer wel spitsvondig genoeg om leuk te zijn. En natuurlijk is ook Meryl Streep goed. Ze koos zelf voor de jeugdige pruik om haar presidente de indruk te geven dat ze zich wanhopig aan aandacht vastklampt. Ondanks McKays verschillende invloeden neigt haar personage vooral naar een extremere versie van Trump, compleet met een incompetent geval van nepotisme à la Jared Kushner, gespeeld door Jonah Hill.
Polemiek en hangijzers
Don’t Look Up is een interessante film, omdat het verschillende hete hangijzers in onze samenleving tegelijkertijd becommentarieert. Hoe maak je iets ernstigs duidelijk genoeg zonder paniek te veroorzaken? Het is iets waar ook onze leiders en wetenschappers mee worstelen. En hoe overtuig je mensen die niet willen luisteren? Dan is er ook nog de tegenstelling van het algemeen belang en de politieke insteken. Zou tijdens een crisis het eerste niet altijd moeten primeren op het tweede? Er is altijd een groter belang, zij het politiek of commercieel. Mark Rylances personage is een aanklacht van het kapitalisme en een duidelijke parodie van Elon Musk, Jeff Bezos en dergelijke, die met hun geld veel problemen zouden kunnen oplossen maar ervoor kiezen om technologie te maken waar nog weinig mensen echt iets aan hebben.
Daarom is Don’t Look Up nu misschien het welgekomen film-equivalent van een hond pillen proberen te geven. Je stopt het nodige in iets dat er lekker en tof uitziet, maar hopelijk wel uiteindelijk het gewenste effect heeft.
Aan de andere kant riskeer je om de ernst af en toe te veel te verzachten, uit angst om de maatschappij te verdelen. Zo ontstaat er nog meer ongeloof of apathie, zoals bij de corona- en klimaatontkenners: hoe meer meningen, hoe meer desinformatie. En dan wordt er pas iets gedaan als het al te laat is. En dan hebben we het nog niet gehad over de vrouwenhaat die met polemiek gepaard kan gaan, zoals Lawrences personage overkomt, in tegenstelling tot dat van DiCaprio. Die aspecten zijn zo herkenbaar dat er je doorheen de film een licht depressief gevoel begint te besluipen.
McKay zoomt ook in op onze collectieve obsessie met entertainment, social media, escapisme en ‘viraal gaan’. McKay gebruikt aan het begin van de film minder flitsende shots dan we gewend zijn van zijn eerdere films. Hij en cinematograaf Linus Sandgren (La La Land, First Man) leggen eerder de focus op handheld en close-ups, wissels tussen scherp en onscherp, omdat we volledig in het perspectief van de wetenschappers zitten. Zodra de rest van de maatschappij aan bod komt, keren de snelle edits terug die scènes soms ook afkappen en zijn er ‘tussenscènes’ waarin we zien hoe een bepaalde gebeurtenis het doet op social media. Die keuzes missen hun effect niet.
Gelukkig is er daar die wisselwerking met de humor en de hoofdpersonages, en de muziek van Nicolas Britell (If Beale Street Could Talk, The Underground Railroad) die ook mee de balans houdt. Het zal al niet heel makkelijk zijn om een breed publiek te overtuigen om een film over klimaatverandering te zien, tenzij ik de mensheid onderschat. Want hoewel drama’s als Dark Waters ongelooflijk waardevol zijn, zijn het films waar je allesbehalve vrolijk van wordt, en de gemiddelde bioscoopganger wil zeker in een pandemie vermaakt worden. Daarom is Don’t Look Up nu misschien het welgekomen film-equivalent van een hond pillen proberen te geven. Je stopt het nodige in iets dat er lekker en tof uitziet, maar hopelijk wel uiteindelijk het gewenste effect heeft.
Don’t Look Up is vanaf 8 december in de bioscoop te zien en verschijnt op 24 december op Netflix.
