Met Small Axe brengt Steve McQueen ons een anthologiereeks van vijf films als aanklacht tegen institutioneel racisme in het Verenigd Koninkrijk. De films volgen een gemeenschap van zwarte Britten tussen 1960 en 1990 die van hun land ook een thuis willen maken. De eerste film, Mangrove, pakt op nuchtere maar pakkende wijze ongelijkheid binnen de politie en het gerecht aan.
Bescherm de restaurants
In 1970 is de Londense buurt Notting Hill de plaats waar mensen uit de West Indies een gemeenschap vormen.
In 1970 is de Londense buurt Notting Hill de plaats waar mensen uit de West Indies (de Britse Antillen, eilanden uit de Caraïben die voormalige Britse kolonies zijn) een gemeenschap vormen. Frank Crichlow (Shaun Parkes) opent er een nieuw restaurant, Mangrove. Hij serveert er lokale gerechten, of zoals hij het zelf zegt: “enkel pikant eten”. De zaak krijgt al snel heel veel volk over de vloer, en dat is niet naar de zin van agent Pulley (Sam Spruell, Snow White and the Huntsman). Hij vindt dat de buurt verloedert en gebruikt zijn macht om het restaurant te pas en te onpas binnen te vallen en schade aan te richten. Het gevolg kan je raden: steeds meer mensen blijven weg, en Frank denkt aan sluiten.
Maar de gemeenschap krijgt nog op andere manieren te maken met discriminatie: van onterechte arrestaties en fouilles, controles op straat, enz. De gemeenschap is het zat en organiseert daarom een vreedzame protestactie. Die loopt uit de hand wanneer tegenstanders en politie de gemoederen doen verhitten. Negen mensen van de protestbeweging worden gearresteerd en berecht voor het aanzetten tot rellen en verstoring van de openbare orde. Als ze veroordeeld worden door de jury riskeren ze celstraffen tot 10 jaar. Ze worden tijdens het proces bijgestaan door een witte advocaat (Jack Lowden, Dunkirk, Mary Queen of Scots), die de zwakheden en vooroordelen van de rechtbank in hun voordeel wil laten spelen.
Vecht of vlucht
De (misschien enige) impuls die iedereen op aarde gemeenschappelijk heeft, is die van zelfbescherming. Die vecht-of-vluchtreactie wanneer je in een benarde situatie zit of angstig bent. Die angst gebruiken racisten en andere haatdragende mensen vaak als excuus om hun gewelddaden goed te praten. De politie in Notting Hill, en vooral agent Pulley, kan niet om met een groep mensen die ze niet begrijpen. Ze verafschuwen hun gewoontes en kijken niet voorbij hun verzonnen stereotypen.
Racisten en andere haatdragende mensen gebruiken angst vaak als excuus om hun gewelddaden goed te praten.
Wanneer hen zware straffen boven het hoofd hangen, hebben de Mangrove Nine (zoals ze vandaag nog bekend staan) die impuls ook. De lokroep van een schikking is groot, maar ze schuiven die opzij omdat ze de kans zien om iets meer te betekenen. Ze willen zichzelf verdedigen en bewijzen dat het systeem tegen hen gemaakt is. “An intelligent and reasonable resistance to certain facts,” klinkt het. De voortrekkers van die volharding zijn Altheia Jones-Lecointe (Letitia Wright, Black Panther) en Darcus Howe (Malachi Kirby, Black Mirror), leden van de Britse Black Panther-partij. Beiden zijn bekende activisten in Groot-Brittannië. Tijd dat ook wij hen leren kennen.
The Trial of the Mangrove Nine
Steve McQueen gebruikt het eerste uur van Mangrove om de sfeer in de Notting Hill-gemeenschap te schetsen. Dat is er een van zwarte uitbundigheid, gezelligheid en samenhang maar ook van spanningen. Sommige mensen spelen liever op veilig, anderen willen een ‘small axe’ zijn. De titel van de film is ontleend aan een Jamaicaans spreekwoord: “If you are a big tree, we are a small axe”. Relatief kleine en onderdrukte stemmen zijn wel degelijk in staat om het verschil te maken, als ze maar niet opgeven.
Het tweede uur is een traditioneel rechtbankdrama gemaakt op de McQueen-manier.
Het tweede uur is een redelijk traditioneel rechtbankdrama, maar wel een gemaakt op de McQueen-manier die we ook in Widows zagen: ingetogen maar tekenend. Het geheel is niet zo meeslepend of uitvergroot zoals in Aaron Sorkins The Trial of the Chicago 7. Dat is wellicht ook de toets van de nuchtere Britse regisseur. Anders dan in vele rechtbankdrama’s volgen we hier niet het perspectief van de jury, maar eerder dat van de toeschouwers – vooral aanhangers van de Mangrove Nine.
Het scenario van McQueen en co-schrijver Alastair Siddons (Tomb Raider) is hier ijzersterk. Je hangt aan de lippen van vooral Wright en Kirby. Zij zijn het toonbeeld van de vurige jeugd die de absurditeit van de rechtszaak en de beschuldigingen aantonen. Vooral Letitia Wright laat hier een strijdvaardige, koppige kant zien waarmee ze je in de ban houdt. Shaun Parkes als Crichlow vertegenwoordigt de frustratie en vermoeidheid van de oudere generatie, die weinig verandering merkt maar toch blijft strijden. Het zijn drie geweldige vertolkingen die nog blijven nazinderen. Mangrove toont nog maar eens dat de moed van weinigen het leven van velen kan verbeteren. De betekenis daarvan hoef ik in 2020 alvast niet meer uit te leggen.
Nieuwe generatie
Mangrove toont nog maar eens dat de moed van weinigen het leven van velen kan verbeteren.
Ook visueel straalt Mangrove de warmte van de West Indies-gemeenschap uit. De warme, kleurrijke belichting en kostuums in Notting Hill en koude in de rechtbank bevatten een duidelijke symboliek. De score van Mica Levi wordt sporadisch gebruikt, de sixtiessoundtrack des te meer.
Na Mangrove volgen nog vier films, met onder andere Naomi Ackie en John Boyega. Drie films van de vijf gingen in première op de filmfestivals van New York en Londen, maar in juni kregen ze al een bijkomende betekenis. Tijdens de protestmars in Mangrove spreekt Wright als Jones-Lecointe de menigte vurig toe. In juni deed co-acteur John Boyega hetzelfde tijdens een Black Lives Matter-protest in Londen. Dat beeld, die parallel was ook onverwacht emotioneel. Dit is de generatie acteurs en rolmodellen die voortbouwen op het nalatenschap van de activisten die ze vertolken, door betekenisvolle rollen te kiezen en die betekenis ook in het echte leven uit te dragen. En dat heeft Steve McQueen goed begrepen.
Small Axe is vijf weken lang elke woensdag te zien op BBC First, te vinden in het standaardpakket van Telenet en in het Family-pakket van Proximus.
