Mary, Queen of Scots bevat alle ingrediënten om een geslaagde film op te leveren: een regisseur met een artistieke visie, een topcast en een interessant onderwerp. Hoewel de film zeker niet de mist ingaat, gingen we de zaal buiten met het gevoel dat er toch iets ontbrak.
Twee koninginnen, één troon
Vandaag ligt de troonsopvolging in het Verenigd Koninkrijk zo goed als vast. The Queen, Elizabeth II van het huis van Windsor, regeert wellicht tot ze sterft, waarna kroonprins Charles haar opvolgt. In de 15e eeuw liep het enigszins anders. Koningin Elizabeth I (Margot Robbie, I, Tonya) regeert over Engeland (toen dus nog geen eengemaakte natie) na de dood van haar vader (Henry VIII) en haar zus. Mary Stuart (Saoirse Ronan, Lady Bird) is koningin van Schotland en ook even koningin van Frankrijk, als haar man de troon bestijgt. Hij sterft echter nog geen jaar later, en Mary, die haar jeugd in Frankrijk had doorgebracht, keert terug naar Schotland. Dat maakt het hof van Elizabeth nerveus, want eigenlijk is ook Mary een afstammeling van Henry VIII, en heeft ze dus aanspraak op de troon. Maar naast een familieruzie is het conflict ook een geloofsstrijd: de katholieke Mary tegen de protestantse Elizabeth.
Het is niet altijd even duidelijk wie nu juist wie dwarsboomt en waarom precies.
In die omstandigheden begint Mary, Queen of Scots. De voorgeschiedenis wordt heel kort aangehaald, wellicht zelfs iets te kort. Ik heb tijdens mijn vertaalopleiding meerdere modules over de Britse geschiedenis gekregen, en ook ik vond de hele historie ingewikkeld. En dat is nog maar het begin van de film. Eigenlijk komt het hier op neer: beide koninginnen zouden over Engeland en Schotland kunnen regeren, en ze proberen via allerlei ingrepen de macht van de andere te beperken. En in die tijd ging dat vooral via het huwelijk. Elizabeth wil dat Mary trouwt met een protestantse vertrouweling (Joe Alwyn, The Favourite), maar de trotse Schotse wil een man waar ze ook van houdt (Jack Lowden, Dunkirk). Ondertussen ondermijnen belangrijke mannen haar in haar eigen land: haar halfbroer (uitstekend theateracteur James McArdle) en een wel heel misogyne preker (David Tennant, lichtjes onherkenbaar tot hij begint te spreken).
Temporiseren
Zo komen we eigenlijk meteen aan de mindere kant van de film: het tempo. In het begin word je nogal gebombardeerd met informatie, zelfs hoe het Mary en Elizabeth uiteindelijk vergaat. Daarna rust de film eerder op haar lauweren, om het tempo opnieuw op te drijven in het laatste halfuur. Het is niet altijd even duidelijk wie nu juist wie dwarsboomt en waarom precies. Maar uiteindelijk is dit het verhaal van de twee vrouwen die tegelijkertijd recht tegenover elkaar staan en tegelijkertijd elkaar als enige begrijpen. En die parallellen en tegenstellingen zijn de sterkte van de film. Mary gelooft dat ze door goed te trouwen sterker zal staan, terwijl Elizabeth meent dat ze zo juist zwakker wordt (vandaar haar “bijnaam” The Virgin Queen). Zonder man komt er natuurlijk geen troonopvolger voor Elizabeth. Zo komt de kwestie van de troon opnieuw op de proppen.
Scenarist Beau Willimon (House of Cards) rekent bij die evenwichtsoefening op debuterend regisseur Josie Rourke. Rourke is sinds 2012 artistiek directeur van het Londense theater Donmar Warehouse. Ik zag vorig jaar een Shakespeare-bewerking van Measure for Measure in haar regie. De lijn die ze daarin hanteerde trekt ze door in Mary, Queen of Scots: een opvallend feministische en progressieve insteek en diverse casting. De kans dat er veel niet-blanken deel uitmaakten van het Britse hof is nogal klein, maar Rourke gooide die historische conventie overboord.
Josie Rourke brengt een opvallende feministische en progressieve insteek en diverse casting.
Vooral acteurs Adrian Lester, Gemma Chan (Crazy Rich Asians, Captain Marvel) en Ismael Cruz Cordova krijgen prominente rollen. Eerst valt die beslissing op omdat het jammer genoeg nog steeds vooruitstrevend is in een biopic, maar de film heeft daarna enkel baat aan zulke goede acteurs. Cruz Cordova vertolkt overigens een personage die zich identificeert als niet-binair, hoewel dat niet uitgesproken wordt. En ook dat valt niet echt uit de toon. Een koninklijk hof was zeker geen klooster of abdij.
Who run the world?
De film gaat dieper in op wat het betekent om als vrouw aan het hoofd van een land te staan. Vrouwen hebben maandstonden, dus ook koninginnen, nog een mooie toevoeging. Daarnaast neemt niemand hen serieus op politiek of strategisch vlak, en zijn ze dus bijna genoodzaakt om hun lichaam te gebruiken als wapen tegen mannen. De mannen die Mary en Elizabeth adviseren én de mannen die aan hun zijde (of in hun plaats?) willen regeren. Af en toe ligt het er misschien iets te dik op dat de vorstinnen eigenlijk veel intelligenter zijn dan hen.
De ondersteunende cast is goed gekozen, maar ze verbleken bij wat Saoirse Ronan en Margot Robbie doen.
Tegelijkertijd wordt dat feminisme ietwat teniet gedaan door een aantal keuzes. Mary krijgt wel degelijk een troonopvolger. Daarbij krijgen we te zien hoe gelukkig Mary is nu ze moeder geworden, ook al werd hij allesbehalve in liefde verwekt. In een overgang zien we de kinderloze Elizabeth, die steeds labieler en meer verbitterd wordt. Jammer, want uiteindelijk vraag je je wel af hoe de geschiedenis eruit had gezien als Mary en Elizabeth elkaar echt hadden gesproken. Gelukkig worden de goede bedoelingen maar tegenstrijdige uitvoering van de historische materie ruimschoots goedgemaakt door de geweldige vertolkingen. De ondersteunende cast is goed gekozen, maar ze verbleken bij wat Saoirse Ronan en Margot Robbie doen. Beide vrouwen laten hun onverbiddelijke en kwetsbare kant zien en zuigen de aandacht in elke scène naar zich toe.
Daarbij krijgen ze uitstekende hulp van Alexandra Byrne en haar prachtige kostuums. Ze won eerder een Oscar won voor haar werk in Elizabeth: The Golden Age (toen met Cate Blanchett). Ook dit jaar maakt ze kans op het beeldje, net als het make-up en haardepartement. De sets zijn traditioneel voor een historisch drama waarin de makers met de conventies spelen, en dat is ergens wel jammer. Tenslotte is er nog componist Max Richter, de lieveling van de muziekwereld, die terugkerende melodieën gebruikt in zijn mooie score. Uiteindelijk is Mary, Queen of Scots goed, zonder meer. Iets voor liefhebbers van geschiedenis en complexe vrouwen in machtsposities.
Mary, Queen of Scots is vanaf 27 februari te zien in de bioscoop.
