Dystopieën zijn al lang een populair onderwerp in zowel series als boeken. Telkens is er iets aan de wereld veranderd waardoor de toekomst slechter is geworden. In Vox beeldt Christina Dalcher zich een Amerika in waarin vrouwen niet meer onbeperkt mogen praten. Goed doordachte worldbuilding en een spannend verhaal winnen het uiteindelijk van wat meer storende keuzes in de stijl.
Trump en verder
Een onbekend aantal jaar in de toekomst heeft er een aanzienlijke verandering plaatsgevonden in Amerika. De zogenaamde Pure Beweging is er aan de macht gekomen en die grijpt terug naar de idealen uit het verleden: de man is de kostwinner in de maatschappij en de vrouw blijft thuis om voor de kinderen en het huishouden te zorgen. Maar niet alleen dat, de Beweging is nog een stap verder gegaan en heeft vrouwen bijna letterlijk het zwijgen opgelegd. Elke vrouw, zelfs vanaf de allerkleinsten, heeft namelijk een armband die hun woorden telt. Wanneer de teller de 100 overschrijdt krijgen ze een elektrische schok. (Dit stukje is trouwens al meer dan 100 woorden.)
En dat is dan nog het mildere lot. “Afwijkende” vrouwen en mannen, vooral mensen uit de LGBTQ+-gemeenschap en activisten, worden afgevoerd naar kampen om er te werken. Hun armband verbiedt hen om ook maar een woord te uiten. In dat Amerika woont Jean McClellan met haar man Patrick en hun vier kinderen: de 17-jarige Steven, de tweeling Sam en Leo en de jongste Sonia. Net als haar moeder, die vroeger neurolinguïst was, draagt Sonia ook een armband. Haar zonen en man mogen zo veel praten als ze willen.
Elke vrouw heeft een teller die een schok geeft wanneer het aantal woorden 100 overschrijdt.
In het eerste deel van Vox leren we meer over de dagelijkse gang van zaken in deze nieuwe realiteit. Zo mogen meisjes niet meer leren lezen en schrijven. Volwassen vrouwen mogen helemaal niet meer werken. Ondertussen worden de jongens bijna geïndoctrineerd met opvattingen van vroeger: vrouwen zijn blij met hun nieuwe positie en ze moeten niet naar meer streven. In flashbacks komen we meer te weten over hoe het huidige regime langzaam aan de macht is kunnen komen.
In het tweede deel gooit Dalcher het verhaal dan over een heel andere boeg. Wanneer de broer van de president, die tegelijk zijn belangrijkste adviseur is, een beroerte krijgt waardoor hij niet meer kan spreken, wordt Jean gevraagd om hem te helpen genezen. Zijn stoornis zit namelijk in het gebied waar zij vroeger specialist in was. Ze mag haar job dus weer hernemen en samenwerken met haar oude team, maar dat betekent ook dat ze weer geconfronteerd wordt met haar vroegere minnaar Lorenzo.
Pageturner
De opzet van het boek is erg interessant, maar doet tegelijkertijd misschien ook veel mensen denken aan The Handmaid’s Tale. Vox is alleszins even goed uitgewerkt wanneer het op world-building aankomt. Er is een geschiedenis over hoe het allemaal is kunnen gebeuren, maar het wordt niet gewoon droogweg verteld. Via herinneringen van Jean en flashbacks wordt het subtiel maar angstaanjagend uit de doeken gedaan. Er zijn ook duidelijke regels over hoe de samenleving nu werkt en welke gevolgen dat heeft.
De aangenaamste verrassing was dat het hoofdpersonage zelf linguïste is, wat voor een schril contrast zorgt.
De aangenaamste verrassing, voor mij persoonlijk dan, was dat het hoofdpersonage zelf linguïste is, net als de schrijfster zelf. Dat komt, buiten Arrival gerekend, amper voor in boeken en films, want vaak is dat voor de meeste mensen minder interessant. Maar voor het verhaal hier is het echt wel een meerwaarde. Zo krijg je af en toe inzicht in taalverwerving, hoeveel woorden het dochtertje ondertussen zou moeten kunnen bijvoorbeeld, en zorgt het ook gewoon voor een schril contrast. Het recht om te lezen en schrijven van een linguïst afnemen, is een van de ergste dingen die hen kan gebeuren. In het tweede deel komt meer het “neuro”-gedeelte van neurolinguïstiek aan bod, en hoewel ik daar natuurlijk minder verstand van heb, stoorden de soms technische passages me ook niet omdat het nooit overdreven lang is en wel goed onderbouwd lijkt.
Hoewel Vox tot dat tweede deel niet echt een drijfveer heeft voor het verhaal behalve het dagelijkse leven beschrijven, wordt het nooit saai, net omdat je meer over de wereld wil weten. Wanneer er dan een missie geïntroduceerd wordt, ben je zodanig vertrouwd met de personages dat het boek ook echt leest als een trein. Het is geen spoiler om te zeggen dat de spanning dan serieus de hoogte in gaat.
Moraal
Het boek heeft ook wel een duidelijke moraal die erg toepasselijk is tegenwoordig: wanneer je de maatschappij de verkeerde kant ziet opgaan, zwijg je dan of laat je je ongenoegen duidelijk genoeg blijken. Jean geeft zelf toe dat ze niet genoeg is gaan protesteren toen de Pure Beweging voor het eerst haar opmars maakte. Maar toch gaf deze redenering me soms een ongemakkelijk gevoel. Het is niet omdat je niet op elk protest aanwezig bent, dat je daarom de schuld draagt als de verkeerden aan de macht komen, en dat werd soms net iets te weinig benadrukt.
Het mag ook geen verrassing zijn dat Vox zonder schroom feministisch is en dat de meeste mannen in de maatschappij niet in een goed daglicht komen te staan. Daar vind ik meestal niks mis mee, maar hier waren de vele opmerkingen over de verachtelijke mannen soms zelfs voor mij te veel. Jeans man Patrick bijvoorbeeld krijgt wel veel innerlijke kritiek van Jean te verduren. Ze vindt hem een lafaard omdat hij niet tegen het regime durft in te gaan. Maar als je je bedenkt hoe dat in het echte leven zou zijn, kan natuurlijk niet iedereen de moedige held zijn, en zijn er waarschijnlijk meer mensen die hetzelfde zouden doen. Het geeft wel veel stof tot nadenken op die manier.
Sommige stijl- en verhaalkeuzes doen het boek minder eer aan.
In dat opzicht vond ik ook de verhaallijn rond de minnaar echt overbodig, want Jean zelf is op zich al interessant genoeg. Het maakt op sommige vlakken de feministische insteek wat ongedaan en dat is jammer. In deze scènes wordt ook de schrijfstijl plots erg plat, wat voor mij wel als een whiplash aanvoelde in vergelijking met de taal in de rest van het boek. Het einde van het verhaal kreeg door deze elementen dan ook een beetje een rare nasmaak. Verder had ik het laatste deel van het boek ook wat meer ademruimte gegeven, want nu gaat het soms wel heel snel in vergelijking met de aanloop.
De vertaling is soms ook meer Nederland-Nederlands dan echt algemeen Nederlands, wat mij soms wat uit het verhaal trok. Het taalgebruik valt soms ook wat uit de toon, met wat verheven constructies in de dialogen die niet zo veel voorkomen. Maar al bij al waren deze minpunten niet genoeg om me tegen Vox te keren. Het concept en het verhaal alleen al zorgden ervoor dat ik het boek bijna niet neer kon leggen.
Vox is te koop bij bol.com
