Enkele weken geleden zag ik de laatste aflevering van The Boys, de populairste Amazon-reeks tot nu toe. In The Boys volgen we een groep misfits die het opnemen tegen verwerpelijke superhelden. Het is in mijn ogen een reeks die op het juiste moment op de buis komt. We hebben intussen de piek van het genre bereikt, dus een reeks die het concept vanuit een andere invalshoek bekijkt, is meer dan welkom. Tijdens het kijken van de reeks werd ik echter terug geconfronteerd met een lelijk stukje van mezelf. Ik ging in gesprek met psychiater en hoogleraar Dirk De Wachter op zoek naar antwoorden.
De schurk spreekt tot de verbeelding omdat die onze eigen slechte kant een plaats kan geven.
Tijdens de eerste aflevering van The Boys worden we al heel hard geconfronteerd met een vreselijke daad. Een van de superhelden dwingt zichzelf op bij een onschuldig slachtoffer. De desbetreffende scène is bruut maar zet de toon voor de rest van de reeks. Het ergste is dat ik in de loop van 8 afleveringen mezelf erop betrapte sympathie te voelen voor de dader. Dit is trouwens maar één frappant voorbeeld. The Boys zit vol met personages die of vreselijk gebroken zijn of ronduit psychotisch zijn. Elke superheld heeft op het einde meer diepgang gekregen met als resultaat dat je in staat bent verder te kijken dan de daden, en ook de drijfveer erachter begrijpt.
The Boys is hier natuurlijk geen pionier in. Jullie hebben ongetwijfeld zelf ook een reeks of film waarbij je sympathie voelde voor een absoluut verwerpelijk persoon. De helft van Westeros kan je hier toe rekenen. Thanos kreeg veel steun online. Vince Gilligan omarmt dit principe ook volledig met Walter White en Saul Goodman. Die deden het zelfs veel beter dan The Boys.
Volgens Dirk De Wachter is sympathie voelen perfect normaal. “De schurk spreekt tot de verbeelding omdat die onze eigen slechte kant een plaats kan geven. Het is een erkenning van onze negatieve zijde.” Het gaat nog verder, met een oorsprong in onze verre geschiedenis, aldus De Wachter. “We hebben eigenlijk altijd al een fascinatie gehad met het kwaad. Van de verhalen van Shakespeare tot de epistels in de bijbel over de Duivel.” Het ziet ernaar uit dat we altijd al voeling gehad hebben met de duisternis.
Absolute duisternis willen we echter niet. We bejubelen de schrijvers van The Wire, Endgame, Breaking Bad en Better Call Saul vanwege hun realistische descriptie van criminelen. Zelden zijn het snor-draaiende maniakken die met hoongelach chaos creëren. Het zijn alledaagse mensen die foute keuzes maken. Soms door de omgeving, soms door zwakheden, soms door een samenloop van omstandigheden. Maar nooit is het zwart-wit, altijd zijn het verschillende tinten grijs. Uiteindelijk is dat ook hoe het leven is: genuanceerd.
Op dat vlak kan fictie ons een stap vooruit helpen. “Fictie met een genuanceerde blik op criminelen heeft een psychologische meerwaarde,” zegt de hoogleraar, “In onze verbeelding maken we heel snel het beeld van een persoon als de verpersoonlijking van het kwaad terwijl dit zelden het geval is. We mogen absoluut niet vergeten om die desbetreffende persoon ook nog als mens te zien.”
Empathie vs. Cancel Culture
Wat zorgt ervoor dat we kunnen dwepen bij een Jaimie Lannister maar bikkelhard zijn voor de mensen rondom ons?
Hoe komt het dat we wel de fouten van fictieve personages door de vingers willen zien maar niet die van echte mensen? Uiteraard kunnen we het hebben over het feit dat het fictie is. Het is een manier om de denkoefening te maken: wat drijft een persoon om zo’n handelingen te maken? Je krijgt een volledig kader waarin je zowel de daden als de interne gedachtegang ontdekt van de personen in kwestie. Dat is zeker een valide punt. Echter wil ik het ballonnetje oplaten: zelfs al zouden we de interne problemen en drijfveren weten van mensen, dan nog zouden we heel moeilijk in staat zijn te sympathiseren met de daders.
Het deed me denken aan hoe er de laatste tijd wordt omgegaan op sociale media. Sinds enkele jaren leeft er heel hard een Cancel Culture op Twitter en andere platformen. Essentieel betekent dit dat een (publiek) persoon aan de schandpaal genageld wordt voor iets wat hij/zij nu of in het verleden gedaan heeft. De beschuldiging gaat viraal en door alle negatieve aandacht rond de persoon, durven/willen bedrijven niet meer samenwerken.
Ik maak het even concreet met enkele voorbeelden, die beide variëren in gewicht. Komiek Louis CK kwam 2 jaar geleden in de spotlight toen 5 vrouwelijke collega’s de man beschuldigden van seksuele intimidatie. Louis CK heeft sindsdien de aanklachten nooit ontkend. Hij heeft zich verontschuldigd en zich terug getrokken. De haat en verwensingen die we online lazen, waren intens maar begrijpelijk. Ook ik zag de komiek als iemand die aan de hand van humor je deed nadenken over diep maatschappelijke kwesties. Voor velen was hij iemand die perverse humor gebruikte om je luidop vragen te doen stellen. Om dan te horen dat hij zoiets vreselijk heeft gedaan bij mensen. Het sloeg in als een bom.
Enkele maanden terug kwam Louis CK naar ons land en de online reacties waren nog steeds niet mals. Ik deed een rondvraag: “Vanaf wanneer zou Louis CK terug de bühne op mogen kruipen?”. Ik kreeg verschillende reacties, maar de algemene teneur was toen negatief met enkele uitschieters die duidelijk zeiden: “Niet. Nooit meer.” De komiek was cancelled.
Tijd voor een minder ernstig voorbeeld: Jameela Jamil, actrice uit The Good Place en vocale voorstander van feminisme en body positivity, vertelde in een interview hoe ze in het oog van de storm kwam nadat ze aanwezig was op de podcast van Russel Brand. Mensen op Twitter konden het niet vinden dat ze zomaar rondhing met iemand die zo’n vreselijk verleden had en waren erop uit haar carrière neer te halen. Ze is sindsdien een enorme tegenstander van de Cancel Culture. Het is haar mening, en ik steun haar volledig hierin, dat het in ons nadeel speelt. Iemand weigeren te aanvaarden nadat die erkent dat hij fout was, zal er enkel voor zorgen dat we potentiële bondgenoten verliezen.
Na de uitleg van De Wachter stelde ik de vraag: hoe kunnen we dit online gedrag rijmen met hoe we tv-kijken? Wat zorgt ervoor dat we kunnen dwepen bij een Jaimie Lannister maar bikkelhard zijn voor de mensen rondom ons? Ik vertel dat ik vermoed dat, zelfs al zouden we de achtergrond weten van mensen, we nog steeds heel moeilijk zouden kunnen sympathiseren met daders van zaken die wij als fout aanzien. Dat we graag denken dat wij, zelfs met dezelfde achtergrond, anders zouden handelen. Het antwoord waarom we zo denken ligt enerzijds bij onze maatschappij, anderzijds bij een verdedigingsmechanisme.
De Wachter: “We hebben graag het onderscheid tussen goed en kwaad. Wij zijn goed en zij zijn slecht. Volledig distantiëren van het ander. Het is een verdedigingsmechanisme. Het alternatief is toegeven dat we dingen gemeen hebben. Dat de gewone man op straat eigenlijk ook in staat is om vreselijke dingen te doen. Vanuit een psychologisch standpunt zijn we allemaal… slecht. Dat willen we liever niet onder ogen zien.”
De oorzaak waarom we nu specifiek zo hard optreden, ligt volgens de psychiater te vinden bij onze huidige maatschappij: “Hoe meer stress en onzekerheid er leeft in een maatschappij, hoe meer we polariseren. Hoe meer we in termen van us vs. them denken. Of dit nu gerelateerd is aan ideologie, ras, etc. Iets wat ik bespreek in m’n boek (Borderline Times).”
We ronden het gesprek af. Tijdens het rijden naar huis zinderen de woorden nog na. Ik voel me gesterkt in mijn mening dat we nu meer dan ooit nuance en begrip nodig hebben voor onze medemens. We hebben geen baat bij denken in patronen van uitersten. Of hoe de makers van een brutale reeks over perverte, vreselijke superhelden dat ook zagen. F*cking diabolical.
The Boys is momenteel te zien op Amazon Prime.
Het boek Borderline Times van Dirk De Wachter vind je in de betere boekhandel of online.