And the King Said, What a Fantastic Machine review: in beeld

In 2023 omschrijven veel mensen hun relatie met schermen en wat daarop verschijnt wellicht als (licht) problematisch. In de documentaire And the King Said, What a Fantastic Machine analyseren regisseurs Axel Danielson en Maximilien Van Aertryck hoe de invloed van beeldmedia door de jaren heen veranderd is en hoe wij daardoor ook als maatschappij geëvolueerd zijn. Het resultaat is best entertainend, en even confronterend.

De massa bereiken

Hoewel we deze documentaire op Film Fest Gent zagen, komt film als beeldmedium eigenlijk verrassend weinig aan bod. De filmwereld blijft er ondanks de evoluties op technologisch vlak dan ook meer een voor de lucky few. De makers zijn meer geïnteresseerd in hoe beeld wijdverspreid raakte en ons als mens veranderd heeft.

Beginnen doen we dan ook bij fotografie, want voor 1838 leek dat al magie. Voor het eerst zagen mensen een van hen en hun omgeving vereeuwigd op beeld. Ze konden herinneringen maken, maar werden zich ook bewust van zichzelf. En dat patroon zien we verder in de film terugkomen. Ouders filmen belangrijke momenten van hun kinderen, mensen beleven plezier met hun vrienden. Wanneer een inwoner van een afgelegen stam zichzelf voor het eerst ziet, verandert hij zijn houding, en we zien socialmediagebruikers tientallen foto’s proberen voor ze hem goed vinden.

Kranten en radio zorgden al voor de opkomst van globalisering, maar beeld maakte dat pas echt tastbaar. Eerst keken mensen naar het nieuws in de bioscoop om te weten wat er in de wereld gebeurde. Toen werd televisie gelanceerd. In sommige landen moest dat dienen als bindmiddel, en door nieuws en entertainment van elders dichter te brengen, lukte dat ook deels.

Framing

Maar zodra er beeld was, kon dat ook gebruikt worden om mensen te manipuleren. Velen gedragen zich anders op beeld, en ook aan wat je ziet, kan je sleutelen. De titel van de docu verwijst naar een in scène gezette kroning van Méliès, eigenlijk een soort film. Toen de Engelse koning dat te zien kreeg, was hij laaiend enthousiast. Tot je ziet welke andere dingen daaruit kunnen voortkomen, zoals bij de framing van nieuws. De regisseurs ontleden ook welke technieken daarbij gebruikt werden en worden. De nazipropagandafilms van Leni Riefenstahl kennen velen wellicht, maar hier plaatsen ze ze tegenover beelden van Bergen-Belsen en hoe ze de beelden daar maakten. Vandaag moeten we beelden meer wantrouwen dan vertrouwen, met de komst van deepfakes en fakenewskanalen in het algemeen die geschreven leugens mee verspreiden.

Ook YouTube veranderde veel en zorgde ervoor dat ook gewone mensen hun beelden met de wereld konden delen. Viraal gaan werd een ding, en ook vandaag komt populariteit door eigen beelden steeds meer voor. Eerst zangers met ambitie, daarna influencers allerhande en streamers. De grens tussen de realiteit en de online wereld vervaagt, met alle gevolgen van dien. Door dat grote aanbod wordt het ook wel steeds moeilijker om te filteren in al dat beeld, en zoeken we minder vaak de diepgang op om te kunnen opvallen.

Het zijn allemaal vraagstukken die de makers naar voren schuiven met een bonte mix aan fragmenten: van bekende virale filmpjes, onbekende beelden, spraakmakende en historisch materiaal, droevige, amusante en dagdagelijkse beelden. Het tempo is verschroeiend hoog en de structuur soms een beetje chaotisch, waardoor je tijdens de film niet altijd de tijd krijgt om alles te verwerken. Maar achteraf begin je je wel vragen te stellen bij wat je zag en wat het allemaal betekent. En dat is vandaag de dag geen slechte reflex om te hebben als het op beeld aankomt.

And the King Said, What a Fantastic Machine is vanaf 8 november te zien in de bioscoop.