Christopher Nolan en zijn grootste mysterie tot nu toe: vrouwen

Toen ik research deed voor mijn artikel over de diepere bodems in de films van Christopher Nolan, vond ik een inzending op het vragenplatform Quora die me deed lachen: “Do girls like Christopher Nolan?”. Deze girl is fan, ja. Maar uiteindelijk is die vraag wel interessant. Want Nolans protagonisten zijn zo goed als allemaal witte mannen (John David Washington brengt daar eindelijk verandering in), en volgens velen heeft Nolan een “vrouwenprobleem”. Is dat ook zo? Ja en nee.

Opgelet: Dit artikel bevat spoilers voor heel wat films van Christopher Nolan, waaronder Tenet.

Net zoals bij de commentaar dat zijn personages nogal onpersoonlijk of koud overkomen, zie ik waarom mensen dat zeggen, maar ik ga er zelf niet helemaal mee akkoord. Nolan heeft niet de intentie om intieme drama’s te maken, en dat zie je in die aanpak. Bovendien hoef ik niet elk achtergrondverhaal van een personage te kennen om met hen mee te voelen.

Dat neemt niet weg dat een van de meest populaire filmmakers bij velen in het oog springt door zijn gebrek aan driedimensionale vrouwelijke personages. Ook al zijn alle vrouwen op de aardbol het ondertussen gewend om zich in te leven in mannen, blijkt dat omgekeerd nog een heikel punt te zijn. Is dat zijn probleem? Als we de films van Nolan van naderbij bekijken, zijn er zowel goede als slechte voorbeelden van (genuanceerde) vrouwenrollen.

Dood in de koelkast

Laten we beginnen met de meest opvallende keuze die Nolan maakt voor de vrouwen in zijn films. Zoals ook Vulture opmerkte, zijn er namelijk bijzonder veel dode echtgenotes in Nolan-films. Mocht Nolans eigen vrouw Emma Thomas niet zijn vaste samenwerkingspartner en producer zijn, ik zou me zorgen maken. Vooral omdat fridging al snel om de hoek komt loeren. In die fictietrope worden vrouwelijke personages mishandeld, verkracht of vermoord om de mannelijke held in actie te doen schieten.

Het meest ongenuanceerde voorbeeld van fridging vinden we in The Prestige. Twee goochelaars (Hugh Jackmans Angier en Christian Bales Borden) worden samen populair, totdat een truc van Borden verkeerd gaat en Angiers vrouw en assistente Julia (Piper Perabo) sterft. Borden beweert dat hij zich niets meer van het ongeluk herinnert. Dat kan Angier niet verkroppen en de twee mannen worden aartsvijanden. Julia’s dood heeft geen ander nut dan Angier op het pad van obsessie en rancune te duwen, en dat kon Nolan ook op een andere manier verwezenlijken. Meer nog, in het originele boek van Christopher Priest blijft Julia leven, maar krijgt ze een miskraam. Ook die keuze is een trope die (voornamelijk mannelijke) schrijvers graag gebruiken, maar daar komt de vrouw tenminste nog aan te pas. Voor een scenarist die jaren werkt aan zijn films, is Julia’s lot toch wel heel lui.

Ergens tussenin

In de Batman-trilogie sterft zowel Bruces (Christian Bale) moeder als zijn vader, en aangezien nog geen enkele Batmanfilm aan dat deel van het verhaal geraakt heeft, kunnen we hem dat niet echt kwalijk nemen. Maar ook Rachel Dawes (Katie Holmes en Maggie Gyllenhaal) komt aan haar einde, en die ontwikkeling leunt aan tegen fridging. In The Dark Knight heeft Rachels dood inderdaad een metamorfose-effect op Harvey Dent (Aaron Eckhart), die zijn goedheid verliest en bijna een kind doodt. Bruce reageert volledig anders: hij sluit zich 7 jaar op en weigert verder te gaan met zijn leven.

In andere films zijn dode echtgenotes niet zozeer een deel van het plot, maar iets waarmee een man moet leren te leven. In Interstellar heeft Cooper (Matthew McConaughey) het niet altijd makkelijk om zijn kinderen op te voeden zonder zijn vrouw. Inception zweeft dan weer ergens tussenin. Mal (Marion Cotillard) is overleden, maar dat weten wij als kijker pas wanneer Ariadne erachter komt. Het hele plot draait eigenlijk om Cobb (Leonardo DiCaprio) die haar dood (en zijn rol erin) niet kan aanvaarden. In tegenstelling tot Julia is Mals dood echter deels het gevolg van haar eigen ontwikkeling en persoonlijkheid.

In Dunkirk sterft geen enkele vrouw, omdat er ook geen noemenswaardige rollen voor hen zijn. Daar kunnen we hem ook moeilijk voor terechtwijzen, aangezien het een oorlogsfilm is.

Rolmodellen

Als je het zo bekijkt, is Christopher Nolan de vrouwen in zijn films liever kwijt dan rijk. Gelukkig is er een lichtpunt. Wanneer de vrouwen een grotere rol krijgen, zijn ze vaker wel dan niet goede rolmodellen.

Rachel sterft dan wel in The Dark Knight, maar dat raakt niet enkel de fictieve mannen. In de karakterisering van Nolan is Rachel het hart van het verhaal. Al in Batman Begins had ze een sterk besef van goed en kwaad en was ze niet enkel de onvoorwaardelijke steun van het hoofdpersonage. Meer nog, ze wijst Bruce op zijn fouten en schudt hem wakker. Ze wordt uiteindelijk zelfs niet zijn love interest. Als openbaar aanklager wacht ze niet op een Batman om haar stad te helpen, maar probeert ze het zelf via legale kanalen. Bovendien is Rachel een creatie van Nolan en geen personage uit de comics.

In The Dark Knight Rises heeft Nolan zelfs plaats voor 2 prominente vrouwen: Selina Kyle (Anne Hathaway) en Miranda Tate (Marion Cotillard). Keken we niet met z’n allen uit naar RBattz en Zoë Kravitz, dan had ik graag nog een film gezien met Hathaways vertolking van Catwoman. Haar Selina Kyle is geen psychopaat belust op wraak (zoals de versie van Michelle Pfeiffer) maar een dievegge die de criminaliteit beu is. Een Robin Hood kan je haar ook niet noemen, want ze denkt vooral aan haar eigen belangen. Toch heeft ze iets heel herkenbaars en kwetsbaars. Ze heeft ook nog een gevoel voor humor en gebruikt haar vrouwelijkheid en schijnbare onschuld om wezenloze mannen te manipuleren. Ze weet hoe de wereld in elkaar zit.

Miranda Tate, of Thalia Al-Ghul, leidt Bruce Wayne – en tot voor het einde van de film ook de kijker – op dezelfde manier om de tuin. Ze is heel intelligent en tegelijk het hoofd van The League of Shadows en Wayne Enterprises. Moeten beide vrouwen meesterlijke manipulatoren zijn, kan je je dan afvragen? Misschien niet, maar liever dat dan twee damsels-in-distress.

Femme morale

Ook Mal uit Inception wordt vaak omschreven als een femme fatale. Het probleem met die karakterisering is dat we haar nooit echt met ‘onze eigen ogen’ zien. Cobb worstelt met zijn schuldgevoel, en dat kleurt wellicht zijn herinneringen aan haar. Door de omstandigheden van haar dood zelf in scène te zetten, manipuleerde Mal haar man wel, maar uiteindelijk was hij het die haar daartoe gedreven heeft. Of zoals Arthur (Joseph Gordon-Levitt) zegt tegen Ariadne (Ellen Page): “She was lovely.” Jammer genoeg krijgen wij die kant van Mal niet te zien.

Ariadne, daarentegen, is net als Rachel bij Batman het morele hart van Inception. Als droomleek is ze ook het toegangspunt en de stand-in voor het publiek. De architecte bekijkt de zaak-Fischer met een kritischer oog dan de rest van het team. Wanneer Cobb te zelfingenomen en gebroken is om de opdracht te vervullen, houdt zij het hoofd koel en komt ze met een oplossing. Ze heeft zelfvertrouwen en is trots op haar intelligentie.

Nog een grotere revelatie is Murph(y) Cooper (Jessica Chastain). Het is geen geheim dat Nolan Interstellar maakte met zijn eigen dochter in gedachten. De zoon in het originele script van zijn broer Jonathan Nolan veranderde hij in een dochter. De hele film denken we dat vader Cooper de held is die zichzelf opoffert, maar uiteindelijk blijkt hij slechts een pion te zijn voor wat zijn dochter zal verwezenlijken. Zij redt de mensheid, net als Amelia Brand (Anne Hathaway). Toegegeven, Cooper speelt daarin een grote rol, maar ook hij zag in dat niet hij maar beide vrouwen de sleutel waren. Twee wetenschappers met hun eigen willetje en veel zelfvertrouwen. Who run the world? Juist, ja.

Tenet gaat achteruit en vooruit (pun intended)

Terugkijken naar het verleden verandert natuurlijk niets aan het heden. Tenet is ambitieus, goed geacteerd en doet duizend vragen oproepen. Helaas is één van die vragen: “Waarom hebben de vrouwen niet meer diepgang?” Toegegeven, het gebrek aan een emotionele band met de personages is over het algemeen de grootste teleurstelling aan de film. Maar daarbij trekken de vrouwen in Tenet dan nog eens aan het kortste eind.

Clémence Poésy speelt een wetenschapper die de Protagonist de kneepjes van inversion leert en daarna weer verdwijnt. Ze is een deel van de organisatie Tenet, maar de rol van Poésy blijft beperkt tot die scène. Pas toen ik fantheorieën over haar zag verschijnen (Is zij de bedenker van het algoritme die zichzelf geïnverteerd heeft om samen te werken met de Protagonist?), had ik door dat de naam van haar personage Laura is. Het was leuk geweest als ook zij deel had uitgemaakt van het team, maar Nolan zet tenminste zijn trend van vrouwelijke wetenschappers verder.

Nolan is zich duidelijk wel bewust van de soms ouderwetse kanten van het spionnengenre. Als de Protagonist op zoek gaat naar een wapenhandelaar in Mumbai, denkt hij natuurlijk dat het om een man gaat. Blijkt zijn vrouw de machtigste schakel te zijn. Priya (Dimple Kapadia) houdt zelf graag de schijn op: “A masculine front in a man’s world has its uses.” Touché, maar put your money where your mouth is, Nolan.

Evolutie

Want net daarom is het jammer dat het belangrijkste vrouwelijke hoofdpersonage zeker in het begin een cliché damsel-in-distress is. Katherine (Elizabeth Debicki, die ook hier groot mag zijn) is de vrouw van überslechterik Andrei Sator (Kenneth Branagh), een soort Thanos die de wereld wil opofferen omdat wij die om zeep geholpen hebben. Hij houdt zijn vrouw in een ijzeren greep, ook al weet hij dat zij niet meer van hem houdt. Zij blijft bij hem voor haar zoon en een nogal ingewikkeld plot van intriges met kunst.

Kat is voor de Protagonist dus een ideale invalshoek om dicht bij Sator te raken. Hopelijk komt er een dag waarop spionnen wat meer creativiteit aan de dag leggen. Debicki heeft weinig te doen in het eerste deel van de film. Kat wordt gemanipuleerd, mishandeld en als onderhandelingsmateriaal gebruikt. Ik rolde lustig met mijn ogen en deed een hommage aan Chrissy Teigen toen Sator verkondigde dat “als hij haar niet kon hebben, iemand anders ook niet”. Maar dan. Dan keert het tij.

De Protagonist en Neil zien in dat ze een meerwaarde kan zijn bij hun missie. Zodra ze weet wat Sator van plan is, wint de woede van Katherine het van haar angst en wanhoop voor haar zoon. Ze wil de wereld hem redden en Sator tegenhouden. Net zoals hij (en de Protagonist) dat altijd had gedaan, gebruikt ze zijn zwakte tegen hem. Ze maakt hem wijs dat ze opnieuw wil beginnen om hun relatie te redden. Wanneer hij zijn Endgame-plan bijna voltooid heeft, weigert ze om hem enige genade te geven. Ze schiet hem neer en gooit hem zonder boe of ba van zijn jacht. Een nieuw leven met haar zoon kan beginnen.

De evolutie die Kat doormaakt heeft Nolan voor mij goed uitgewerkt, omdat ze het zo goed als volledig alleen doet. Ze krijgt enkel de nodige informatie van de Protagonist en Neil, zij handelt ernaar. Ook actrice Elizabeth Debicki vindt zelf niet dat Kat enkel een slachtoffer is. Aan het begin van de film is ze zichzelf verloren omdat Sator haar in zijn macht heeft. Ze gelooft niet meer dat het anders kan. Daar brengt de Protagonist en haar eigen rol in de heist verandering in. Het is enkel zonde dat we veel meer tijd doorbrengen met de wanhopige Kat dan met haar boze en ondernemende kant. Dan zou het jammerlijke begin wat minder opvallen.

Chris Nolan kan wel degelijk genuanceerde en evoluerende vrouwelijke personages op het grote scherm brengen. Maar door het algemeen lage aantal vrouwen in zijn films lijkt het alsof hij vaak gewoon in clichés vervalt. Kwantiteit is niet noodzakelijk kwaliteit, maar als hij wat meer zijn best doet, zullen niet enkel zijn fanboys maar ook zijn fangirls voelen dat hij zijn films ook voor ons maakt. Wanneer is het onze beurt om de Protagonist te zijn?

Tenet is nu te zien in de bioscoop.