Origin review: het gevaar van ontmenselijking

Dat Ava DuVernay een van de meest activistische regisseurs van het moment is, beseften velen al toen ze de hartverscheurende reeks When They See Us zagen in 2019. Met Origin, haar eerste film sinds A Wrinkle In Time uit 2018, gaat ze verder op dat elan. Ze schotelt ons opnieuw een extreem menselijke en pakkende film voor die je nog lang daarna aan het nadenken zal zetten.

Katalysator

Origin begint met een scène die Amerikanen wellicht meteen kunnen plaatsen, maar die ons eerst nog even in het ongewisse laat. In een rustige wijk wandelt een zwarte jongeman naar huis, gsm aan zijn oor. Maar hij wordt gevolgd, en niet veel later komt het tot een confrontatie met de chauffeur. Dit is de dood van Trayvon Martin, de katalysator van de film en van het boek waarop het gebaseerd is.

Isabel Wilkerson (Aunjanue Ellis-Taylor, Lovecraft Country) is een journaliste die net een succesvol boek uit heeft wanneer de moord gebeurt. Een oude kennis van de New York Times moedigt haar aan om er iets over te schrijven, maar ze houdt de boot af. Tot ze de opnames van de noodcentrale hoort en zich afvraagt wat de dader precies bezield heeft. Puur racisme is het volgens haar niet, maar iets dat veel meer kan verklaren: kaste.

Het boek van Wilkerson verkent het idee dat nagenoeg alle vormen van ‘-isme’ (racisme, seksisme, antisemitisme enz.) eigenlijk een vorm van het kastesysteem zijn dat we vooral kennen uit India. Het is een manier om bepaalde groepen superieur en andere inferieur te maken, een idee dat de Amerikanen gebruikten voor hun segregatiewetten en de nazi’s daarna gebruikten voor de Holocaust. Vandaag zien we het opnieuw in het discours van Israël over Gaza.

Brug

Om dat ‘toegankelijk’ te maken, maakt DuVernay van de auteur het ingangspunt. Origin vertelt deels haar verhaal en dat van haar boek. Hoe het tot stand kwam en waarover het gaat, hangt samen met wie zij is. Isabel is gelukkig getrouwd met Brett (Jon Bernthal), maar in haar familie en gemeenschap kan niet iedereen er mee om dat hij wit is. Ze worstelt ook met het feit dat ze haar moeder in een woonzorgcentrum onderbrengt. En dus klampt ze zich vast in het onderwerp kaste, ook nadat ze kort na elkaar een paar grote verliezen lijdt. Ze trekt naar musea, bibliotheken, Berlijn en uiteindelijk ook zelfs naar India. Op zoek naar antwoorden, misschien ook voor zichzelf.

Het verhaal van Isabel wordt door een aantal critici ‘melodramatisch’ genoemd, maar dat heeft voor mij een veel te negatieve bijklank. DuVernay kiest wel voor warme beeldvoering en eerder ‘traditionele’ muziek met strijkers, en neigt ook haar filmstijl eerder naar een documentaire, afgezien van een paar magisch realistische momenten. Maar ze slaagt erin om je vrijwel meteen te betrekken bij Isabel en haar familie. Zij zijn ergens een voorbeeld van de thema’s die Wilkerson in haar boek onderzoekt. Isabel zelf vormt een brug tussen het persoonlijke en intellectuele van Origin.

Die aanpak gebruikt DuVernay ook voor de research die Isabel doet voor haar boek. Het gedachtegoed achter de jodenvervolging en segregatie worden geïllustreerd met persoonlijke verhalen. Een Duitser, lid van de nazipartij, die verliefd wordt op een joodse vrouw en proberen te ontsnappen aan de vervolging. Een koppel zwarte antropologen die Duitsland net toen ontvluchtte en de discriminatie in landelijk Mississippi blootlegde door een experiment met een ander – wit – koppel antropologen. Dr. Ambedkar, een Indiase geleerde die ijverde voor Dalit-rechten, de laagste kaste in de maatschappij die vreselijk ontmenselijkt werden, en daarvoor verguisd werd. Een kleine zwarte jongen die niet samen met zijn baseballploeggenoten in het zwembad mocht.

Menselijkheid

De menselijkheid druipt van de scènes. De ijzersterke Aujanue Ellis-Taylor draagt de film zonder moeite. Haar chemie met vooral Jon Bernthal is zo innemend. Ook de ondersteunende cast is bijzonder goed, van de familie van Isabel tot de historische personages. Het liet mij alleszins niet onberoerd. Als je een degelijk rechtvaardigheidsgevoel hebt, neem dan misschien zakdoeken mee.

Dat is net wat DuVernay hier zo goed doet. Grote intellectuele debatten bevat de film niet — de scène die er het dichtste bij aanleunt, is een discussie tussen bevriende proffen, en dan nog spreken ze vanuit persoonlijke standpunten. Toch behandelt Origin het publiek niet als dommeriken, noch geeft het klare antwoorden.

De film liet op mij een grote indruk na en deed me na de vertoning op Filmfestival Oostende kritischer nadenken over wat er gebeurt in de wereld. Discriminatie, racisme, het kastesysteem — ze zijn erop gericht om groepen mensen de vergeetput in te duwen. Het meest doeltreffende dat je dan kan doen, is hen een gezicht geven. Hoewel niet perfect, is Origin daarom een van de belangrijkste films van het jaar.

Origin is vanaf 27 maart te zien in de bioscoop.