WIL review: met de neus op de feiten

Wie ooit naar Kinderen van het verzet of Kinderen van de collaboratie keek op VRT Canvas, weet dat het verschil tussen goed en kwaad ook in Vlaanderen vaak een grijze zone leek tijdens de bezetting. WIL, de nieuwe film van Tim Mielants (De Patrick, Tales From The Loop), wil daarvan een beeld schetsen door te focussen op een jonge agent in Antwerpen. Het resultaat gaat je niet in de koude kleren zitten.

Proberen overleven

Wilfried ‘Wil’ Wils (Stef Aerts) heeft er net zijn opleiding bij de Antwerpse politie opzitten. Maar omdat de stad op dat moment bezet gebied is, geeft de commissaris (Jan Bijvoet, Peaky Blinders) hen nog een boodschap mee door hen Ik Zag 2 Beren te laten zingen. “Ik stond erbij en ik keek ernaar” is precies wat ze moeten doen als het op de Duitsers aankomt. Het is zonder twijfel de meest veronrustende versie van het kinderliedje die ik al gehoord heb.

Wil en collega Lode (Matteo Simoni) moeten tot hun angst al meteen een Duitse Feldgendarm vergezellen bij een arrestatie van een “werkweigeraar”. Als de joodse man geen geld heeft om hem om te kopen, moet zijn hele gezin meekomen. Tijdens hun tocht naar het bureau probeert zijn vrouw met hun kind te ontsnappen maar de Gendarm gaat er achteraan. Wil probeert het gezin toch te helpen, maar daarbij komt de Duitser om het leven. Hij en Lode besluiten het lichaam te verbergen en laten het gezin gaan.

Ze moeten dus proberen onder de radar van de Duitsers te blijven maar de zenuwachtigheid neemt al snel toe. Wil en zijn vader gaan raad vragen aan meneer Verstaffel (Dirk Roothooft) omdat hij een Duitse vriend heeft. Hij gelooft ook in de schildercarrière van Wil en probeert hem vooruit te helpen. Gaandeweg ontdekt Wil dat Verstaffel aan de kant van de nazi’s staat, terwijl de familie van Lode bij het verzet betrokken is. Zij willen dat hij informant wordt en de activiteiten van Verstaffel en zijn kompanen doorspeelt aan hen. Hij wordt ook verliefd op Yvette, de zus van Lode (Annelore Crollet), die zelf een grote rol speelt binnen het verzet. Toch wordt het steeds moeilijker om z’n hoofd koel te houden en niet op te vallen, en vast te houden aan zijn principes.

Onvoorstelbaar dilemma

Een onbehaaglijk gevoel bekruipt je dan ook onmiddellijk en laat je eigenlijk niet meer los.

Het verhaal is gebaseerd op het boek Wil van Jeroen Olyslaegers, dat ik jammer genoeg nog niet zelf gelezen heb. Maar als ik het een en ander opzoek, namen Tim Mielants en Carl Joos (De Zaak Alzheimer, Ritueel) het niet een op een over voor het scenario. In het boek vertelt Wil in de toekomst zelf z’n verhaal aan een achterkleinkind. Daar komen veel innerlijke gedachten bij kijken en anekdotes die niet per se gaan over de oorlog. In de film is er wel een voice-over van Wil (in Antwerps dialect, net als de rest van de film), maar die is niet specifiek aan iemand gericht. Het verhaal is in vergelijking met het boek dan ook veel meer gefocust op een korte maar beslissende periode in het leven van Wil tijdens de bezetting.

Het is al meteen duidelijk dat in WIL weinig verbloemd zal worden. Een onbehaaglijk gevoel bekruipt je dan ook onmiddellijk en laat je eigenlijk niet meer los. Het kinderliedje schrijft de theorie voor van hoe de lokale politie zich moest gedragen tijdens de bezetting. De lange scène die de aanleiding is voor de rest van de film, brengt de praktijk. Want wie de VRT Canvas-reeksen zag, heeft misschien wel al eens nagedacht over wat je zelf zou gedaan hebben in die tijd. Joden helpen, misschien ten koste van jezelf en je familie, de mening delen van de Duitsers en daarnaar handelen of, zoals nog veel meer mensen, alles laten gebeuren. Een bepaalde scène over de vernieling van een synagoge is daarvoor wel sprekend. Deze film zet alles in een fictieperspectief en toont dat goede bedoelingen, zelfbescherming en de werkelijkheid vaak niet samengaan.

Onbehaaglijk gevoel

Hoeveel documentaires of reeksen je ook bekijkt, het blijft vaak shockerend om de jodenvervolging in Vlaanderen afgebeeld te zien. Er zijn de “subtielere zaken” zoals de nazivlag op de kathedraal of mensen met de gele ster die voorbij lopen, maar ook samenkomsten waarvan je liever niet wil geloven dat ze echt voorkwamen. Zo worden er anti-jodenfilms getoond in de cinema, waar Wil met Verstaffel gaat luisteren naar Omer Verschueren (Gene Bervoets) die de zaal aanzet om “joden buiten” te scanderen. De onderliggende spanning van Wil die twee rollen moet spelen, blijft gestaag opbouwen. Zijn relatie met Yvette laat dan weer zien dat het leven voor een stuk ook verderging, maar dat de oorlog ook dat aspect moeilijker maakte.

Alles komt ook samen in het laatste deel van WIL, dat echt wel de term thriller waarmaakt. Er zijn vaak shots waarin de camera ontzettend traag beweegt op een cruciaal moment. Daardoor duurt het lang voor je ziet wat er gebeurt en wordt je geduld op de proef gesteld. Een belangrijke scène naar het einde toe lijkt in één shot gefilmd en is echt spectaculair opgezet. Bovendien maakt die het hele thema van de film nog eens pijnlijk duidelijk. Het einde zelf geeft je nog een kleine opdoffer die ik niet had zien aankomen.

Knap gemaakt

Stef Aerts is al jarenlang een straffe acteur maar dit moet toch zijn beste rol tot nu toe zijn.

Ook op technisch vlak springt de film eruit. Ik vermeldde al de shots die bijdragen aan de sfeer, maar ook de vierkante ratio brengt je meteen naar een andere tijd. Cinematograaf Robrecht Heyvaert (Rebel, Ms Marvel) gebruikt ook veel handheld shots, wat je betrokkenheid verhoogt, en slim camerawerk om originelere shots te krijgen, zoals een reflectie om een reactie te benadrukken. Net zoals in z’n andere films is de belichting vaak geweldig en wordt er ook mee gespeeld, bijvoorbeeld om iets nog niet te onthullen. De grading zorgt dan weer voor wat doffere kleuren die wel passen bij de grimmige sfeer. Het productiedesign onder leiding van Bart van Loo verdient ook een pluim, qua interieur maar ook qua buitenlocaties zoals het redelijk tijdloze station van Antwerpen of de “Antwerpse” wijken waarvoor de productie naar Polen trok. Componist Geert Hellings (De Patrick) stopt dan weer rietblazers maar ook een soort verontrustende elektronische beat in de muziek.

Tenslotte kan ik niet anders dan eindigen met de cast. Tim Mielants heeft hier echt alle Vlaamse toppers verzameld. Bijrollen zijn er bijvoorbeeld nog voor Els Dottermans, Koen De Bouw, Kevin Janssens (wel met een lichtjes afleidende valse neus), Sofie Decleir, Frank Vercruyssen en zelfs Jan Decleir. Waar Hollywood nog wat van kan leren, is dat er ook echt Duitse acteurs Duitse rollen spelen. Met als uitschieter Dimitrij Schaad (Killing Eve, Das Boot) als de charismatische maar toch angstaanjagende Gregor. Ook Jan Bijvoet (Cordon, Peaky Blinders) verdient een speciale vermelding als de integere commissaris.

Maar het is de centrale cast met Matteo Simoni, Annelore Crollet en vooral Stef Aerts die lof verdienen. Aerts is al jarenlang een straffe acteur maar dit moet toch zijn beste rol tot nu toe zijn. Zijn personage is nooit een karikatuur. Hij brengt de innerlijke tweestrijd van Wil perfect over. WIL is dus best een zware film maar dankzij kwaliteit op alle vlakken blijft het meeslepend van begin tot eind.

Wil is vanaf 27/09 te zien in de bioscoop.