All Quiet On the Western Front review: de onzin van oorlog

Heel erg jammer voor onze eigen Close, maar weinig zal All Quiet on the Western Front ervan weerhouden om de Oscar voor Beste Niet-Engelstalige film in de wacht te slepen. Wij zagen de film net voor de krachttoer op de BAFTA’s, de Britse filmprijzen. Het oorlogsdrama van Edward Berger toont op hartverscheurende manier de vergankelijkheid van het leven in tijden van oorlog zoals weinig andere dat al deden. Ontzettend zware cinema die je zeker zal bijblijven.

Avontuur

In 1917 is de jonge Heinrich Gerber letterlijk en figuurlijk ver van huis. Op het slagveld is hij een pion die voor zichzelf moet zorgen en angstig kogels en granaten probeert te ontwijken. Onze held krijgt al veel te verduren, denken we dan. Fout, want hij sterft vrijwel meteen. We zien hoe hij afgevoerd wordt, gedumpt wordt in een massagraf en hoe zijn kleren opnieuw gebruikt worden, wanneer alle bloedvlekken en kogelgaten weggemoffeld zijn. Die volgende is Paul Bäumer (Felix Kammerer), die samen met zijn vrienden Albert, Franz en Ludwig net van de middelbare school komt. Zij zijn volledig mee in het Duitse opzet, net als veel klasgenoten, door een motiverende speech van de directeur. De jongens krijgen hun uniform – het etiketje met Heinrich op was gewoon een verkeerde maat – en hun ‘avontuur’ kan beginnen.

Van die ‘romantische’ notie zijn ze vlug verlost wanneer ze in Noord-Frankrijk aankomen en meteen hun eigen boontjes moeten doppen in de loopgraven. Ondergelopen door de regen, vol soldaten die er al even zijn en onder vuur door de vijand. Ze vinden toch wat steun in Stanislaus “Kat” Katczinsky (Albrecht Schuch, System Crasher), een oudere soldaat. Die eerste nacht komt de realiteit al hard aan: een lid van hun vriendengroepje haalt de ochtend niet. De volgende twee jaar probeert Paul vast te houden aan zijn vrienden, terwijl ze steeds meer honger gaan lijden en Duitsland elk week tienduizenden mannen verliest.

Die wanhoop voelt ook Matthias Erzberger (Daniel Brühl), die de Duitse leiders wil overtuigen om een staakt-het-vuren te onderhandelen. Daarvoor ontmoet hij een Franse delegatie op een treinstel in het bos van Compiègne. We weten natuurlijk allemaal dat die er komt, maar het is nog maar de vraag of Paul en zijn vrienden die dag nog zullen meemaken.

Hoe kan dit mooi zijn

Het boek Im Westen nicht Neues schreef Erich Remarque in 1929, tussen de Wereldoorlogen in, maar het heeft nog niks aan kracht verloren. De film die Edward Berger ervan gemaakt heeft, is ontzettend troosteloos, maar tegelijk ook geweldig gemaakt. Vanaf de openingsscène weten we als kijker wat de oorlog voor het groepje jongens in petto heeft, en voelen we bij hun enthousiasme vooral onheil. Daarna is het een gespannen rit die er ontegenzeggelijk mooi uit ziet.

Berger werkt soms met tussenbeelden die een moment rust geven voordat het vechten weer eens losbarst, net zoals de jongens soms een vals gevoel van veiligheid krijgen. Het camerawerk, belichting en kleurgebruik zijn prachtig en niet altijd conventioneel. Dat is zeker ook de muziek van Volker Bertelmann niet. Hij gebruikt drums op momenten die je het niet verwacht, en een snerpend boorgeluid dat je eerder van Hans Zimmer zou verwachten. De muziek hakt op je in, en voegt veel toe aan de onbehaaglijke sfeer van de film.

Ook opmerkelijk is de jongeman die ons anker is doorheen dit verhaal. De Oostenrijkse Felix Kammerer zet hier zijn eerste filmrol neer, en laat een stevige indruk na. Zijn jeugdige gezicht wordt het focuspunt. Berger legt vaak de nadruk op zijn reactie op de gebeurtenissen en geeft die ook ruimte, zoals in een scène waarin hij in een put tegen een Franse soldaat vecht en met zichzelf geen blijf weet. Bedekt onder de modder of in shock, Kammerer toont ons dat de onschuld van Paul al snel compleet verdwenen is. Zijn scènes met vooral Albrecht Schuch als de al redelijk gedesillusioneerde Kat zorgen voor enkele broodnodige lichtpuntjes in al die duisternis.

Verloren generatie(s)

Oorlog is zoiets ingrijpends, allesomvattends. Zo veel (jonge) mannen, zo veel gezinnen verscheurd. Hoe hou je daar iets goeds aan over? Door de jaren heen was dat vooral de inzet van de soldaten. Die worden herinnerd als heldhaftig, onbaatzuchtig, noodzakelijk. En dat was ook zo. Er zijn al veel oorlogsfilms geweest die je daarvan overtuigen. Toch kiezen filmmakers vaak voor een soort positief einde om een publiek niet helemaal verweesd achter te laten. Hoe gruwelijk onderweg, toch eindigen Saving Private Ryan of 1917 eerder bitterzoet. Maar eigenlijk kreeg niemand een gelukkig einde. Velen werden verplicht om het leger in te gaan, of werden zoals hier aangespoord door propaganda.

Dit is wellicht dan ook de eerste film verteld vanuit het perspectief van soldaten die me echt achterlaat met het gevoel dat we dat overheersende beeld moeten bijstellen. Natuurlijk is er een ganse generatie verloren gegaan. Als je dit ziet, kon dat niet anders. Miljoenen doden, en zij die overleefden gingen vaak ook verloren. Getraumatiseerd, zonder doel, volledig in zichzelf gekeerd. Hoeveel generaties daarna hebben dat nog meegedragen? Generaties opgegroeid zonder woorden, maar met daden. Vaders die er fysiek of emotioneel niet waren, maar wiens heldendaden in de verf gezet werden, waardoor een volgende generatie zich geïnspireerd voelde om ook te gaan vechten?

De Tweede Wereldoorlog, Korea, Vietnam, Afghanistan, Irak, Oekraïne. Oorlog blijft vaak duren om redenen bepaald door mannen met een te groot ego, die zich bedreigd voelen, om daarna vanop veilige afstand mensen aan te moedigen om zich als kogel- of kanonnenvuur op het slagveld te werpen. Maanden vechten voor kilometers grond, jaren vergooien voor glorie waar een familie later weinig mee is. De jaren zonder “grote” oorlog hebben gezorgd voor een generatie jongeren die wel meer en meer hun woorden gebruiken. Nu we begrippen zoals ‘rassenoorlog’ en ‘cultuuroorlog’ steeds vaker zien opduiken in extreme kringen, moeten we het belang van luisteren zonder oordeel in de verf blijven zetten. Voordat iemand binnen 100 jaar opnieuw moet schrijven van een verloren generatie.

All Quiet on the Western Front is nu te zien op Netflix.