Blijf op de hoogte
Geekster nieuwsbrief

Inschrijven

Geekster filmclub: Planet of the Apes-films (1968 – 1973)

In 2024 verschijnt Kingdom of the Planet of the Apes, de vierde telg in de hernieuwde Planet of the Apes-franchise. Om ons een beetje in te werken, kijken we nog eens terug naar de oorspronkelijke filmreeks die 55 jaar geleden begon en 50 jaar geleden eindigde.

N.v.d.r.: Bij het bespreken van een film kan het zijn dat er spoilers vermeld worden van een vorige film in de franchise. We proberen dit te vermijden, maar spoilervrij zal het artikel niet zijn.

Oorsprong

De oorsprong van de franchise ligt bij het Franse boek La Planète des singes van Pierre Boulle uit 1963. Rod Serling, bedenker van The Twilight Zone, schreef het eerste script voor de film. Dit script werd uiteindelijk afgevoerd omdat Serling een futuristische apensamenleving voor ogen had, wat te veel kosten met zich zou meebrengen. Het script werd herschreven en de apensamenleving werd primitiever voorgesteld om de kosten te drukken.

Belangrijk is dat het einde van het boek drastisch verschilt van het einde dat Serling in zijn script had verwerkt. Het verrassende einde dat Serling bedacht had, werd behouden in het definitieve script en is momenteel bekend als een van de beroemdste filmtwists ooit. Deze twist zette uiteindelijk ook de deur open voor extra verhaallijnen waardoor een hele franchise geboren werd.

planet of the apes
© 20th Century Studios

Planet of the Apes (1968)

Planet of the Apes start in het ruimteschip van 4 astronauten, die al 2.000 jaar onderweg zijn van de aarde naar een ster in het Orion-sterrenstelsel. Dankzij relativiteit heeft de reis voor de astronauten maar een goed jaar geduurd. Op dit moment maakt het ruimteschip een noodlanding op een onbekende planeet. Niet iedereen overleeft deze noodlanding, maar de overlevenden gaan op verkenning. Vrij snel vinden ze een groep mensen of mensachtigen die nog geen spraak ontwikkeld lijken te hebben en gedomineerd worden door een sterk ontwikkeld ras van apen.

Planet of the Apes behoudt door zijn hoeveelheid aan thema’s zijn tempo en voelt minder traag aan dan vele andere films uit deze periode.

De astronauten worden gevangen door een gorilla-leger. Tijdens deze schermutseling krijgt astronaut George Taylor een wonde in zijn nek waardoor hij ook tijdelijk zijn spraakvermogen verliest. De apen gaan er dan ook vanuit dat hij een lid van de onderontwikkelde mensensoort is. Twee wetenschappers (chimpansees) besluiten Taylor toch eens te onderzoeken en ontdekken dat hij ook een intelligent wezen is. De wetenschappers zien hem als een missing link in de evolutionaire link tussen apen en mensen waardoor Taylor een belangrijk studieobject wordt. Hierop volgt er een verhaal over de samenleving van de apen en de interne machtsstructuren met op het einde een schokkende onthulling naar de hand van Rod Serling.

Planet of the Apes was een succes in 1968 als 6de meest opbrengende film. Het was echter niet de populairste sciencefictionfilm van dat jaar, maar de concurrentie was uiteraard oneerlijk tegen 2001: A Space Odyssey. Planet of the Apes wordt nog altijd beschouwd als een van de beste films ooit gemaakt, ook al heeft hij wel zijn mankementen.

Planet of the Apes is een allegorie voor heel veel. Zo komt racisme aan bod, pacifisme en oorlog wordt besproken, inquisitie passeert de revue, onderdrukking van het volk door de machthebbende senaat is een passerend thema, net als het negeren van wetenschap door machtshebbers enzovoort. Er wordt dus veel gezegd en dit in een speelduur van circa 112 minuten. Hierdoor wordt elk element zo kort belicht dat er eigenlijk te weinig over gezegd wordt om echt betekenis te hebben. Planet of the Apes behoudt door deze hoeveelheid aan thema’s wel zijn tempo en voelt minder traag aan dan vele andere films uit deze periode. Het blijft een leuke kijkbeurt, zelfs al zijn de apen gewoon mensen met maskers op.

© 20th Century Studios

Beneath the Planet of the Apes (1970)

Beneath the Planet of the Apes start bijna onmiddellijk waar Planet of the Apes stopte. Taylor is samen met een stomme Nova (= stam van onderdrukte mensen op de apenplaneet) op zoek naar een rustiger leven in de woestijn van de Forbidden Zone. Taylor valt al snel in een put in de woestijn waarna we overgaan naar de nieuwe protagonist Brent.

Brent is ook een astronaut die op zoek is naar de missieleden uit de eerste film. Hierop volgt eigenlijk een praktisch gelijkaardig verhaal aan de vorige film. Vanaf we ongeveer minuut 50 passeren (verder dan halverwege, gezien de speelduur van 95 minuten) en Brent zich na een ontsnapping uit Ape City in een grot verstopt, begint het nieuwe verhaal. De grot blijkt het oude metronetwerk van New York te zijn. Wanneer ze via het netwerk in een kathedraal komen, blijkt die vol te zitten met een soort telepathisch gemuteerde mensensekte die een atoombom uit vervlogen tijden vereren. Wanneer ook de gorilla’s van Ape City op oorlogspad trekken richting de mensen in de Forbidden Zone, neemt het sentiment van ‘Mutual assured destruction’ over.

Beneath the Planet of the Apes voelt een beetje aan als een gemiste kans aangezien meer dan de helft van zijn speelduur een herkauwing is van de eerste Planet of the Apes.

Charlton Heston, die Taylor speelde in de eerste film, wilde oorspronkelijk niet terugkeren. Met de belofte om een kleinere rol te krijgen, stemde hij toch toe. Hiervoor is het personage van Brent gecreëerd, die eigenlijk weinig om het lijf heeft. Neem daar ook bij dat het script een heel moeilijk proces doorlopen heeft, waardoor het lijkt alsof Beneath the Planet of the Apes gemaakt is met de eerste draft van een script. Wanneer Beneath zijn einde nadert, merk je dat er nog gigantisch veel plotlijnen openstaan die letterlijk in de laatste 5 minuten heel snel worden ingevuld om dan te eindigen met misschien nog een grotere schok dan het einde van de eerste film.

Uiteindelijk voelt Beneath the Planet of the Apes een beetje aan als een gemiste kans aangezien meer dan de helft van zijn speelduur een herkauwing is van de eerste Planet of the Apes. De tweede helft is een totaal andere film met potentieel maar een magere uitvoering om dan te eindigen met een verrassing die mogelijks het einde van de franchise inluidde.

planet of the apes
© 20th Century Studios

Escape from the Planet of the Apes (1971)

Beneath the Planet of the Apes eindigde op een manier waardoor het leek alsof een sequel onmogelijk was. Dit wordt opgelost door Escape from the Planet of the Apes te laten starten voor het einde van Beneath.

Drie wetenschappers, chimpansees Cornelius, Zira en Milo, sleutelen aan het defecte schip van Taylor uit de eerste film en door het event uit Beneath the Planet of the Apes komen ze in een soort tijdsgat terecht, waardoor de drie chimpansees terechtkomen op de aarde in 1973. Hieruit volgt eigenlijk een omkering van het verhaal uit de eerste Planet of the Apes-film. De dominante mensensoort komt oog in oog te staan met intelligente apen die proberen te overleven.

Escape from the Planet of the Apes behandelt niet het overduidelijke ‘anti-oorlog’-sentiment van zijn 2 voorgangers maar focust zich meer op de filosofische aspecten.

Het leuke aan deze derde film is dat de apen deze keer de protagonisten zijn en niet de mensen. Ook de toon van de film slaat om in deze derde telg. Escape from the Planet of the Apes is vaak bedoeld grappig, hartverwarmend en wekt empathie op voor de apen.

Escape from the Planet of the Apes behandelt niet het overduidelijke ‘anti-oorlog’-sentiment van zijn 2 voorgangers maar focust zich meer op de filosofische aspecten. Het is voor de mensen duidelijk dat de apen uit de toekomst komen en dus de dominante soort zullen worden. De mensheid vraagt zich uiteraard af hoe dit mogelijk is en welke rol de mensen in de toekomst zullen hebben. En heeft de mensheid de mogelijkheid om de toekomst te veranderen? Of staat deze net in steen gebeiteld?

In zijn geheel is Escape from the Planet of the Apes een veel luchtigere film, maar de kennis van wat er in voorgaande films gebeurd is, blijft als een donkere wolk hangen. Naar het einde van de film komt dit meer naar de voorgrond. Afhankelijk van wie we zien omgaan met de chimpansees wordt zowel het beste als het slechtste van de mensheid getoond.

© 20th Century Studios

Conquest of the Planet of the Apes (1972)

Conquest of the Planet of the Apes start ongeveer 25 jaar na het tragische einde van Escape from the Planet of the Apes. De zoon van Cornelius en Zira, ondertussen door mensen de naam Caesar gegeven, leeft verscholen in het circus. In Escape leerde we al hoe het komt dat apen dominant werden toen een dronken Zira dit vertelde. Een groot deel van deze gebeurtenissen zijn ondertussen al gepasseerd. Een epidemie heeft alle honden en katten uitgeroeid. De mensheid zocht daarom een nieuwe diersoort om te domesticeren en kwamen zo bij apen terecht. Ze merkte al snel dat apen meer kunnen dan honden of katten en apen werden dan ook al snel uitgebuit als slaven.

In Conquest of the Planet of the Apes is de mensheid de antagonist van het verhaal.

In Conquest of the Planet of the Apes vertoeven we terug in een kille, brute, militante wereld die we kennen uit de eerste Planet of the Apes. De politie draagt Gestapo-uniformen en de gewone burgers zijn allemaal in het zwart gekleed. Heel de setting voelt kleurloos en stil aan behalve de jumpsuits van de apen. Caesar moet zijn spraakvermogen en intelligentie in deze wereld verborgen houden gewoon om te overleven.

In Conquest of the Planet of the Apes is de mensheid de antagonist van het verhaal. Elke kleine misstap van de apen wordt onmiddellijk bestraft. Apen komen bij de minste fout terecht in een ‘opvoedingscentrum’ waar ze zelfs met vlammenwerpers in het gareel gehouden worden. De metafoor voor raciale spanning is allesbehalve subtiel te noemen. Caesars opvoeder wordt vermoord en voor Caesar was dit het teken dat de laatste fatsoenlijke mens gestorven is door toedoen van het systeem. Zijn verdriet draait snel om in woede en ook al is Caesar de enige slimme aap met spraakvermogen, hij slaagt erin om op zijn eentje de andere apen te verzamelen voor een grote revolutie.

In Planet of the Apes en Beneath the Planet of the Apes zagen we een post-apocalyptische wereld en Escape from the Planet of the Apes toonde ons een pre-apocalyptische wereld. Conquest of the Planet of the Apes toont ons de dystopie die tot het einde leidde. Het toont ons dat de revolutie van de apen geen toevallige gebeurtenis is of een slachtpartij uit pure razernij. Het is een logische reactie op het verwerpelijke gedrag van de mensheid als fascistisch systeem.

Binnen de mytholgie van de franchise bevestigt Conquest of the Planet of the Apes ook een Bootstrap paradox.

Binnen de mytholgie van de franchise bevestigt Conquest of the Planet of the Apes ook een Bootstrap paradox, ook wel een causale loop genoemd. De ziekte waardoor honden en katten gestorven zijn, blijkt meegekomen te zijn met Zira, Cornelius en Milo uit Escape from the Planet of the Apes. Het tijdreizen heeft er dus voor gezorgd dat zowel Caesar, de onbetwiste leider van de revolutie, op aarde kwam in de 20ste eeuw alsook dat de mensheid apen is beginnen domesticeren en domineren.

planet of the apes
© 20th Century Studios

Battle for the Planet of the Apes (1973)

Alles delen van de franchise toonden ons een somber beeld van toekomst. Het fatalistische toekomstbeeld domineerde alle films. Er is geen ontkomen aan: de mensheid gaat eraan en er is niets aan te doen. Battle for the Planet of the Apes geeft als enige film een sprankeltje hoop mee, ook al weegt het pessimistische beeld even hard door.

Battle for the Planet of the Apes opent in het jaar 2670 waar een orang-oetan als leraar het verhaal vertelt van Caesar. Eerst komt er een korte recap van de vorige twee films en dan vloeien we over naar het nieuwe verhaal.

Na de gebeurtenissen van Conquest of the Planet of the Apes is er een oorlog gaande tussen de mensheid en de apen. De meeste mensen leven ondergronds want door de inzet van atoombommen in het begin van de oorlog is er veel straling. De mensen die geen last hebben van de straling leven nog bovengronds in de natuur in semi-harmonie met de apen. Het is wel duidelijk dat het de apen zijn die domineren en de mensen houden zich meestal gedeisd.

Toch gaat Battle for the Planet of the Apes niet enkel over mensen tegen apen, maar ook over de machtsstrijd en verschillende visies binnen de apengemeenschap zelf.

Caesar is ouder dan in Conquest of the Planet of the Apes. Hij is een wijze leider en geen kwade revolutionair meer. Zijn gezag wordt mooi in beeld gebracht zoals via het feit dat hij de enige aap is die kan paardrijden, wat enkele iconische shots oplevert die zijn machtspositie extra benadrukken. Caesar komt te weten dat er oude videobeelden bestaan van zijn ouders (Cornelius en Zira uit Escape from the Planet of the Apes). Hij wil deze absoluut bemachtigen om ten eerste zijn ouders eens te zien en ten tweede om meer te weten te komen over de toekomst. De opnames liggen echter in “The Fallen City” waar een groep gemuteerde mensen leeft die zullen aanvallen bij het eerste zicht van een aap. Caesar, Virgil (zijn orang-oetan raadgever) en MacDonald (zijn mensenvriend) gaan samen achter de tapes aan. Nadat ze betrapt worden, moeten ze vluchten van de gemuteerde mensen.

Toch gaat Battle for the Planet of the Apes niet enkel over mensen tegen apen, maar ook over de machtsstrijd en verschillende visies binnen de apengemeenschap zelf. Op dit punt in de franchise zien we apen niet meer gewoon als apen maar echt als volwaardige personages. De onderlinge dynamiek is dus even belangrijk als deze tussen aap en mens.

Caesar probeert tijdens Battle for the Planet of the Apes een toekomst te creëren die afbuigt van de destructieve toekomst van waar zijn ouders komen. Waar Escape from the Planet of the Apes en Conquest of the Planet of the Apes als standpunt hadden dat de toekomst vaststaat, geeft Battle for the Planet of the Apes een kleine kijk naar een andere mogelijke toekomst. Echter is het onmogelijk te weten of de toekomst veranderd is totdat we aankomen in de toekomst.

© 20th Century Studios

Besluit

The Planet of the Apes-franchise bestaat duidelijk uit twee grote bogen. De eerste twee delen (Planet of the Apes en Beneath the Planet of the Apes) vormen een duidelijk tweeluik gevolgd door een nieuwe trilogie startend bij Escape from the Planet of the Apes.

De franchise geeft duidelijk het beeld weer dat klassenstrijd onvermijdelijk is. De mensheid en de apen blijven cyclisch dezelfde fout maken.

De franchise geeft duidelijk het beeld weer dat klassenstrijd onvermijdelijk is. De mensheid en de apen blijven cyclisch dezelfde fout maken. We tonen te weinig empathie en grijpen te snel naar geweld als middel naar vrede.

Het poductiebudget werd elke film kleiner en kleiner. Gelukkig heeft J. Lee Thompson als regisseur van de laatste 2 films dit zo goed mogelijk proberen op te lossen. Hij slaagt er steeds in om met een zeer beperkt budget een duidelijke setting en ongemakkelijke sfeer te creëren met slim camerawerk.

De laatste drie films zijn veel filosofischer van aard. Ze geven weer dat geschiedenis geschreven wordt door de overwinnaars en dit niet altijd correct is. In Escape leren we bijvoorbeeld dat de aap Aldo de redder van de apen is (volgens de geschiedenislessen van Zira), terwijl Conquest dit duidelijk bij Caesar legt. Battle geeft echter de mogelijkheid dat in een latere toekomst de agressieve gorilla Aldo toch de macht grijpt en de geschiedenis herschrijft.

De eerste vier films geven een duidelijk standpunt en signaal met gedurfde onthullingen op het einde van elke film. Battle for the Planet of the Apes speelt voorzichtiger en laat een dubbel einde open staan. Voor de ene is dit jammer, de ander zal dit meer appreciëren. Uiteindelijk is het een heel entertainende franchise om naar te kijken, als je over de maskers heen kan kijken. Met een speelduur van ca. 90 minuten per film (behalve voor de eerste film), kijken deze films aardig weg. En het is leuk om te zien hoeveel eerbetonen de nieuwe films geven aan deze originele filmreeks.

planet of the apes
© 20th Century Studios

Alle Planet of the Apes-films zijn te vinden op Disney+.

Total
0
Shares
Gerelateerde artikels