Chernobyl review: fenomenale (non-)fictie

In 1986 vond de grootste ramp door menselijk toedoen ooit plaats in de Sovjet-republiek Oekraïne. Men zou kunnen zeggen dat het noodlot er had toegeslagen, maar in werkelijkheid lag een serie aan menselijke fouten aan de oorzaak van deze catastrofe. Chernobyl toont de menselijke kant van dit drama en vertelt in vijf afleveringen het verhaal van wat er precies gebeurd is en hoe het zo ver is kunnen komen.

Chernobyl grijpt je vanaf de eerste aflevering bij de keel. De miniserie van HBO en Sky Atlantic opent met de zelfmoord van ons hoofdpersonage, Valery Legasov (Jared Harris). Net voor zijn dood spreekt hij onverbloemd zijn bevindingen als (onvrijwillig) hoofd van de onderzoekscommissie in op een bandrecorder en verstopt hij de audiocassettes. Even later springt de serie twee jaar terug in de tijd naar de gebeurtenissen op de avond van de ramp.

Wij als kijker kennen de gruwelijke gevolgen van een kernramp, het onzichtbare gevaar van radioactieve bestraling.

De spanning is te snijden niet alleen door het knappe scenario van bedenker Craig Mazin of de uitstekende acteerprestaties van de volledige cast, maar vooral omdat wij als kijker weten wat er gaat gebeuren. Wij kennen de gruwelijke gevolgen van deze kernramp, het onzichtbare gevaar van radioactieve bestraling. De personages in Chernobyl hebben geen idee over de omvang van de ramp. Ze weten niet dat zij, net als iedereen in hun omgeving zal sterven aan de gevolgen van vergiftiging of kanker. En dat het allemaal kon vermeden zijn.

Het is dit gruwelijke onzichtbare gevaar dat centraal staat in Chernobyl. Zoals Legasov op een gegeven moment uitlegt, is ieder atoom aan radioactief Xenon dat vrijkomt bij de explosie van de kernreactor als een onwaarneembare kogel die nergens voor stopt. De menselijke tol is dus enorm, al zijn er officieel slechts een dertig-tal slachtoffers van de ramp. (Volgens het WHO werden 600 000 mensen besmet en stierven daarvan zeker 10 000 rechtstreeks aan de gevolgen van de bestraling.) Eén bepaalde scene in de eerste aflevering waarin de bewoners van het nabijgelegen stadje Pripyat de brand in de kerncentrale van op afstand op een brug bewonderen bezorgde me kippenvel. Het lichtspel dat in de donkere hemel ontstond tijdens de brand dankzij de vrijgekomen straling was zowel prachtig als huiveringwekkend. Want iedereen die het toen aanschouwde, is een gruwelijke dood gestorven. De brug staat sindsdien bekend als de Brug Des Doods.

We zien de ramp vanuit de ogen van zowel de wetenschappers, de gewone man in de straat als de bureaucraten in Moskou.

Maar de serie toont ons niet alleen het lot van de onvrijwillige slachtoffers. Ook de talloze helden die moedwillig hun leven gaven om te voorkomen dat de ramp nog grotere proporties zou aannemen, komen uitgebreid aan bod. Het personeel van de kerncentrale dat nog probeerde om het koelwater richting reactornkern te loodsen, de brandweerlui die de brand moesten blussen, de mijnwerkers die een tunnel groeven om een ventilatieschacht te creëren, de wetenschappers die vrijwillig afreisden naar Tsjernobyl om de situatie onder controle te krijgen. Allen gaven ze hun leven om erger te voorkomen. Dit in schril contrast met het bureaucratische apparaat van de Sovjet-Unie, dat door ontkenning en leugens duizenden mensenlevens verspilde. Een scène in de kantoren van de kerncentrale waar de communistische partij beslist hoe er moet omgegaan worden met de bevolking van de omliggende gebieden is hallucinant.

De leidraad in de reeks is uiteindelijk het onderzoek naar de oorzaak en de uiteindelijke schuldigen die verantwoordelijk zijn voor de ramp. Legasov wordt als wetenschapper aangesteld om ter plaatse te gaan als deskundige. Hij wordt er bijgestaan door vice-premier Boris Shcherbina (uitstekend vertolkt door Stellan Skarsgård). Aanvankelijk botst het tussen de man van de wetenschap en de bureaucraat die de eer van de partij moet beschermen, maar al snel ontdekken beiden dat de dood voor iedereen onverbiddelijk is. Emily Watson vervoegt de cast even later als Ulana Khomyuk, een fictief personage dat naast een instrumentale rol in het voorkomen van een nog grotere ramp symbool staat voor de wetenschappelijke gemeenschap in de Sovjet-Unie, die hoopt dat er lessen zullen getrokken worden uit de ramp in Tsjernobyl.

Chernobyl is waarschijnlijk niet voor iedereen. De reeks is, begrijpelijk, niet de vrolijkste die je ooit zal zien. De thematiek is somber, de beelden sober en de soundtrack angstaanjagend. Maar voor mij is het voorlopig dé revelatie van 2019. Er zal veel nodig zijn om dit te overtreffen.

Chernobyl is momenteel te bekijken op Play More van Telenet.